Pisarze zazwyczaj stopniowo wymyślają swoje literackie światy i kreują bohaterów, ale nie J.R.R. Tolkien. On swoje światy „odkrywał” i badał, a bohaterów niekiedy spotykał niespodziewanie na kartach pisanej książki, choć wcale nie planował ich tam umieścić. Jego biografia, autorstwa Humphreya Carpentera, daje nam wgląd w życie i umysł geniusza. Od wczesnego dzieciństwa w Afryce Południowej, przez lata młodości, naznaczone serią strat, przez naukę i pracę, walkę na froncie I wojny światowej, zakazaną, odkładaną w czasie miłość i pierwsze sukcesy literackie, aż po ostatnie lata życia – Carpenter pokazuje historię człowieka pełnego sprzeczności: równocześnie nieprzeciętnego i zupełnie zwyczajnego, skromnego mimo odnoszonych sukcesów, pełnego pasji i odkładającego w nieskończoność dokończenie podjętych projektów. To opowieść o twórcy opowieści.

„J.R.R. Tolkien. Biografia” Humphreya Carpentera po raz pierwszy ukazała się w 1977 roku, cztery lata po śmierci Tolkiena, którego Carpenter miał okazję poznać osobiście. W czasie pierwszego spotkania odniósł wrażenie, „jakby jakiś dziwny duch przybrał postać starszego profesora”, co sprawia, że Tolkien wydaje się odrealniony, jakby wyjęty z kart jego własnej powieści. Jednak Carpenter nie opierał się jedynie na osobistych, subiektywnych wrażeniach, ale przeanalizował liczne listy i dzienniki, rozmawiał z rodziną i przyjaciółmi pisarza, co pozwoliło mu zgromadzić rzetelny materiał do opracowania tej jedynej autoryzowanej biografii Tolkiena, opatrzonej licznymi dodatkami.

W książce zwraca uwagę zwłaszcza wielka pasja Tolkiena, jego zamiłowanie do języków i mitologii, które pchnęło go do stworzenia dla Śródziemia solidnych fundamentów, złożonych z wymyślonych języków, historii i wierzeń. Wydarzenia, przygody i bohaterowie przyszli dopiero później, najpierw trzeba było stworzyć (czy też odkryć) cały świat. Carpenter śledzi, jakie literackie i pozaliterackie czynniki mogły mieć wpływ na wyobraźnię pisarza. Czy ugryzienie w dzieciństwie przez tarantulę znajduje swoje odbicie w opisie pajęczycy Szeloby? Czy niebezpieczna wyprawa w góry była inspiracją dla przeprawy Drużyny Pierścienia przez przełęcz Caradhras? Jak książka, która w założeniu miała być skierowaną do młodych czytelników kontynuacją „Hobbita”, przekształciła się w jedno z największych arcydzieł fantastyki?

Carpenter nie podejmuje się dogłębnej analizy twórczości Tolkiena, nie rozbiera jej na czynniki pierwsze, ale daje nam wgląd w fascynujący proces twórczy, w umysł ogarnięty zapałem graniczącym z obsesją. O wiele więcej miejsca poświęca pracy i pisarstwu Tolkiena niż wydarzeniom z jego życia rodzinnego, co jest uzasadnione, jako że pisarz zdawał się rozdzielać te dwie sfery. Opis jego pracy twórczej pozwala lepiej zrozumieć, dlaczego tak wiele utworów pozostało nieukończonych, dopóki ich opracowaniem nie zajął się jego syn, Christopher.

A najpiękniejsza w tym wszystkim jest wizja Śródziemia, które niejako samo wyłania się z wyobraźni swojego twórcy i tylko czeka na odkrycie – przez niego i przez nas.

Agnieszka Kruk