Psychologia tłumu

Na początku ciężko się czyta. W końcu jednak czytelnik się przyzwyczaja do języka i stylu. Książka niesamowita. Każdy powinien chociaż raz w życiu ją przeczytać. Polecam.

Na początku ciężko się czyta. W końcu jednak czytelnik się przyzwyczaja do języka i stylu. Książka niesamowita. Każdy powinien chociaż raz w życiu ją przeczytać. Polecam.

Pokaż mimo to

Ponadczasowa praca. Pomimo, że w niektórych momentach delikatnie nuży, to w ogólnej ocenie - bardzo pouczająca i mimo wielu lat mnogość wniosków zawartych w niej okazuje się bronić po dziś dzień. Polecam.

Ponadczasowa praca. Pomimo, że w niektórych momentach delikatnie nuży, to w ogólnej ocenie - bardzo pouczająca i mimo wielu lat mnogość wniosków zawartych w niej okazuje się bronić po dziś dzień. Polecam.

Pokaż mimo to

Stara, aczkolwiek porusza temat w dalej aktualny sposób. Autor zauważa jak zmienia się nasze myślenie, gdy dołączamy do szeroko rozumianego "tłumu". Książka jest analizą tłumu z perspektywy psychologiczno-socjologicznej, część podlądów autora wydaje się przestarzała (np. istotna rola rasy przy opisie różnic między tłumami) co pozwala ujrzeć świat z nowej (teraz już rzadko spotykanej) perspektywny.
Nie jest specjalnie długa, ale nie jest też pisana łatwym językiem.
Serdecznie ją polecam.

Stara, aczkolwiek porusza temat w dalej aktualny sposób. Autor zauważa jak zmienia się nasze myślenie, gdy dołączamy do szeroko rozumianego "tłumu". Książka jest analizą tłumu z perspektywy psychologiczno-socjologicznej, część podlądów autora wydaje się przestarzała (np. istotna rola rasy przy opisie różnic między tłumami) co pozwala ujrzeć świat z nowej (teraz już rzadko...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Esencja prac socjologicznych z tamtych lat ;) Kompletny opis omawianego zagadnienia w sposób wielce ciekawy bez zbędnych dygresji, ideał nie książka

Esencja prac socjologicznych z tamtych lat ;) Kompletny opis omawianego zagadnienia w sposób wielce ciekawy bez zbędnych dygresji, ideał nie książka

Pokaż mimo to

Bardzo istotna książka.
Ostrzegam profesjonalnych socjologów, że mogą się trochę nudzić. Książka jest na poziomie wiedzy sprzed wielu lat. Tym niemniej jest bardzo trafna i opisuje najważniejsze aspekty psychologii tłumu które powinien znać każdy choćby po to żeby sprawniej obserwować wydarzenia w swoim otoczeniu i nie stać się częścią z góry ustalonej gry.

Bardzo istotna książka.
Ostrzegam profesjonalnych socjologów, że mogą się trochę nudzić. Książka jest na poziomie wiedzy sprzed wielu lat. Tym niemniej jest bardzo trafna i opisuje najważniejsze aspekty psychologii tłumu które powinien znać każdy choćby po to żeby sprawniej obserwować wydarzenia w swoim otoczeniu i nie stać się częścią z góry ustalonej gry.

Pokaż mimo to

Książka nie jest aktualna. Zainteresowanym polecam poszukać dzisiejszych prac bo ta wprowadza w błąd.

Książka nie jest aktualna. Zainteresowanym polecam poszukać dzisiejszych prac bo ta wprowadza w błąd.

Pokaż mimo to

Le Bon w swojej książce z 1895 r. charakteryzuje tłum jako zjawisko negatywne, wręcz patologiczne, jest przy tym bardzo sugestywny, formułując zdania jak np. „moc tłumu jest tylko niszcząca” czy też „tłum to nagromadzenie miernoty”. Początkowo dałam się temu uwieść, jednak im więcej czasu mija od przeczytania tej książki, tym więcej mam do niej zastrzeżeń.
Oczywiście pod wieloma względami jest zaskakująco aktualna, szczególnie w warstwie stanowiącej niemalże instrukcję dla polityków, jak kierować tłumem wyborczym. Mam nawet nieodparte wrażenie, że miłościwie nam panujący prezes bardzo wnikliwie przeczytał dzieło Le Bona. Ciekawe, czy zatrzymał się na dłużej przy tym fragmencie: „Przywódcami tłumu są najczęściej ludzie czynu, nie zaś myśliciele. Człowiek czynu jest mało przenikliwy, a nawet – można powiedzieć – taki być musi, ponieważ przenikliwość rodzi nierzadko zwątpienie, które prowadzić może do bezczynności. Przywódcami tłumu stają się też ludzie o starganych nerwach lub na pół obłąkani, którym niedaleko już do zupełnego obłędu. Niezależnie od tego, jak śmieszna jest idea, którą propagują, lub cel, do którego dążą, wszelkie rozumowanie okazuje się bezsilne wobec ich przekonania. Pogarda i prześladowanie nie potrafią ich odstraszyć od owych idei, a często nawet dodają im sił do walki. Dla swych przekonań poświęcają oni swe osobiste cele i rodzinę; zanika nawet instynkt samozachowawczy”. Nieco upiorne, prawda?
Le Bon otworzył mi oczy na wiele aspektów życia społecznego i politycznego. Dobrze jest mieć świadomość mechanizmów, które pomagają przywódcom rządzić społeczeństwem. Pamiętajmy, że Hitlera wybrano w demokratycznych, wolnych wyborach. Ciekawe są również spostrzeżenia dotyczące funkcjonowania mediów i wymiaru sprawiedliwości, demokracji, edukacji, a także religii (religia jako odmiana fanatyzmu, użyteczne narzędzie do kontrolowania mas). Jednakże jestem przekonana, że jako jednostki podejmujemy decyzję w pierwszej kolejności, czy dołączamy do tłumu, czy też nie, zaś samo dołączenie do tłumu nie oznacza automatycznie wchłonięcia przez nieodpowiedzialną i bezkrytyczną masę. Łatwiej oczywiście poddajemy się pewnym sugestiom będąc w zbiorowości, ale nie stajemy się „niewolnikami impulsów”.

Le Bon w swojej książce z 1895 r. charakteryzuje tłum jako zjawisko negatywne, wręcz patologiczne, jest przy tym bardzo sugestywny, formułując zdania jak np. „moc tłumu jest tylko niszcząca” czy też „tłum to nagromadzenie miernoty”. Początkowo dałam się temu uwieść, jednak im więcej czasu mija od przeczytania tej książki, tym więcej mam do niej zastrzeżeń.
Oczywiście pod...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Po ponad 30 latach jest nadal aktualna. Chociaż momentami miałem wrażenie, że Pan Le Bon patrzy na psychologię tłumu przede wszystkim przez pryzmat Francji a sam przyznał kilkukrotnie, że są pewne różnice w różnych regionach świata.
Nie mniej - bardzo solidny kawał wiedzy na temat tłumu jako bezmyślnej jednostki, którą steruje się nie za pomocą faktów a za pomocą prestiżu i charyzmy.

Po ponad 30 latach jest nadal aktualna. Chociaż momentami miałem wrażenie, że Pan Le Bon patrzy na psychologię tłumu przede wszystkim przez pryzmat Francji a sam przyznał kilkukrotnie, że są pewne różnice w różnych regionach świata.
Nie mniej - bardzo solidny kawał wiedzy na temat tłumu jako bezmyślnej jednostki, którą steruje się nie za pomocą faktów a za pomocą prestiżu...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Ciekawa i nadal aktualna.
"Inteligencja tłumu spada do jego średniej i niech nikt nie liczy na to, że do tłumu trafiają racjonalne argumenty - tłum nie ma rozumu". (cytat niedokładny)

W sferze edukacji nic się nie zmieniło - kiedy wykształceni ludzie nie mają jak spożytkować swojej wiedzy, zamieniają się w destrukcyjnych anarchistów, których państwo same sobie hoduje.

Wydaje mi się, że tak jak w przypadku "Erystyki" Schopenhauera - "Psychologia tłumu" pisana była w dobrej wierze, aby zmienić świat na lepsze, ale politycy wykorzystują tą wiedzę w niecny sposób i pogłębiają to, z czym mieli walczyć.

Ciekawa i nadal aktualna.
"Inteligencja tłumu spada do jego średniej i niech nikt nie liczy na to, że do tłumu trafiają racjonalne argumenty - tłum nie ma rozumu". (cytat niedokładny)

W sferze edukacji nic się nie zmieniło - kiedy wykształceni ludzie nie mają jak spożytkować swojej wiedzy, zamieniają się w destrukcyjnych anarchistów, których państwo same sobie...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Książka w wielu aspektach ponadczasowa, choć wydana po raz pierwszy ponad 100 lat temu (1895 rok). Nadal zaskakuje swoją aktualnością oraz trafnością spostrzeżeń i przewidywań autora, aczkolwiek nie we wszystkim oparła się upływowi czasu (mało przekonywające współcześnie wstawki mizoginistyczne, w których "nieracjonalny" staje się niemal synonimem "kobiecego", a intelekt kobiety stawiany jest tylko nieco powyżej intelektu dziecka i dzikiego (sic!).
Pominąwszy jednak owe irytujące uwagi i lapsusy językowe (fakty obiektywne i fakty subiektywne), mamy do czynienia ze znakomitą analizą zachowania i sposobu kierowania tłumem. Lektura obowiązkowa dla przywódców, polityków, ale także marketerów a nawet kierowników czy nauczycieli (zarządzających zespołami). Nie bez powodu Le Bon uważany jest za jednego z ojców psychologii społecznej.
Tak jak od czasów Homera wszyscy narzekają na "nieznośną młodzież", tak pierwsze akapity "Psychologii tłumu" wskazują, że od kilkuset lat ludzie każdej epoki uważali, że żyją w wyjątkowych czasach (trudnych, zmiennych, niepewnych). W 1895 roku Le Bon pisze: "Doba obecna jest jednym z tych krytycznych momentów, w których przeobraża się myśl ludzka. Występują dwa podstawowe czynniki tej przemiany. Pierwszym z nich jest zupełny upadek wszystkich dogmatów religijnych, społecznych i politycznych, na których wyrosła nasza dotychczasowa cywilizacja. Drugim zaś jest powstanie zupełnie nowych warunków bytu i myślenia, których podłożem są współczesne odkrycia w dziedzinie nauki i przemysłu. (…) czasy obecne są epoką przejściową i epoką rozprzężenia. Trudno dziś przewidywać, co kiedyś wyniknie z tego okresu, nieco chaotycznego z konieczności rzeczy. Nie wiemy, na jakich ideach oprze się społeczeństwo, które zajmie nasze miejsce."
Mamy 2020 rok - od czasu kiedy socjolog kreślił te słowa dzielą nas wojny światowe, rewolucja październikowa, powstanie i rozpad bloku socjalistycznego, rozpad imperiów kolonialnych, niezliczone konflikty lokalne, kryzys kościoła katolickiego, dramatyczna aktywność Państwa Islamskiego, pogłębiające się rozwarstwienie społeczeństwa, dynamiczny rozwój technologii i światowy marsz populizmu. A przytoczony cytat niezmiennie pozostaje aktualny.
Autor udowadnia, że choć każdy z nas jest autonomiczną jednostką, to w pewnych sytuacjach stajemy się tłumem i myślimy jak tłum. Należy więc możliwie najlepiej poznać to zjawisko społeczne, wiedzieć, w jaki sposób się ono kształtuje i czym charakteryzuje. Jest to tym ważniejsze, że zachowanie tłumu często stoi w sprzeczności z zachowaniem i interesami jednostki.
Tum to zbiór dowolnych jednostek, nie powiązanych narodowością ani żadną inną indywidualną cechą. W tłumie zanika świadomość własnej odrębności, uczucia i myśli wszystkich jednostek maja tylko jeden kierunek. Tłum w pewnym momencie wykazuje istnienie własnej "wspólnej duszy" i "jedności umysłowej", pojawiającej się, kiedy grupa ludzi ma jakiś wspólny cel lub przekonanie. Tysiąc osób zgromadzonych przypadkowo w jakimś miejscu publicznym bez żadnego określonego celu nie tworzy tłumu. Warto jednak zauważyć, że "tłum, będąc zawsze bezimiennym, jest tym samym i nieodpowiedzialny", a "każda jednostka, stając się cząstką tłumu, zstępuje tym samym o kilka stopni niżej w swym rozwoju kulturowym".
Poza tłumem, "jednostka potrafi panować nad swymi odruchami - tłum zaś tej zdolności nie posiada". Autorytaryzm i nietolerancja to cechy wspólne wszystkim kategoriom tłumów - są uczuciami tak dla tłumu jasnymi, że skwapliwie je przyjmuje i dąży do jak najszybszego ich urzeczywistnienia.
Według Le Bona tłum nie myśli, podąża wyłącznie za emocjami, nie ma inteligencji zbiorowej, a jednostki wybitne znajdujące się w tłumie dopasowują się poziomem intelektualnym do jego średniej. „Między wielkim matematykiem a jego szewcem może istnieć olbrzymia różnica co do rozwoju umysłowego, ale ich charaktery albo nie różnią się, albo różnią się nieznacznie”. Ale tłum "posiada wielka zdolność do działania, którą potęguje jego organizacja". Dlatego w tłumie wszystkie jednostki podlegają podobnym mechanizmom.
Le Bon podkreśla, że "moc tłumów jest tylko niszcząca" - to ciekawy wniosek dla każdego intelektualisty, zdumionego pozornie absurdalnym obrotem spraw... A przecież: "Każda decyzja podjęta w sprawach ogółu przez zgromadzenie osób wybitnych, ale pracujących w różnych zawodach, nie stoi wyżej od decyzji grupy przeciętnych głupców, w zgromadzeniu bowiem główną rolę odgrywają tylko zwyczajne cechy, które posiada każdy człowiek. Tłum to nagromadzenie miernoty, nigdy zaś inteligencji."
To znaczące spostrzeżenie z perspektywy możliwości panowania nad tłumem. Nawet dzisiejsi spin doktorzy wzięli sobie do serca sugestię Le Bona: „Rozum pozostawmy myślicielom, a we władaniu duszami nie dawajmy mu wielkiego udziału. Nie rozum, lecz uczucie, często wbrew rozumowi, wytworzyło takie pojęcia, jak honor, samozaparcie, wiara, miłość ojczyzny i sławy, które okazały się podstawowymi filarami cywilizacji.”
Co prawda według Le Bona "nauka nie zbankrutowała i nie ona ponosi odpowiedzialność za obecne rozprężenie umysłów, nie ona zrodziła potęgę, która wyrosła z owego rozprężenia". Niestety: "Nauka przyrzekła nam tylko docieczenie prawdy lub co najwyżej poznanie związków dostępnych naszemu rozumowi, nigdy zaś nie łudziła obietnicą spokoju i pomyślności. Ona obojętnie patrzy na nasze uczucia, nie obchodzą jej nasze skargi i żadna siła nie potrafi wskrzesić w naszych duszach wiary w złudzenia, które rozwiała."
Z perspektywy ekonomii fascynujący jest fragment dotyczący sposobu nakładania podatków na tłum przy zachowaniu kontroli nad jego reakcją. Przezorność i racjonalność to cechy, których tłum nie posiada...
Tłum jest zmienny i zawsze podąża za uproszczonymi schematami. Jeżeli przekaz jest niejasny, ale bardzo obrazowy, to istnieje duża szansa, że tłum za nim podąży. Obraz adresowany do tłumu powinien być jasny i prosty, bez dodatkowych treści i interpretacji, zawierający za to nadzwyczajne fakty (doniosłe zwycięstwo, wielki cud, straszliwą zbrodnię, powabną nadzieję). Ważną rzeczą jest przedstawianie spraw w całości, bez dociekania źródeł. Jedna wielka zbrodnia lub katastrofa poruszy tłum niechybnie prędzej, choćby jej wymiar był mniejszy niż setki drobnych wypadków. Czy czegoś nam to nie przypomina...?
Z tego względu warto znać sposoby manipulowania tłumem, które skutecznie wykorzystywali wielcy przywódcy, twórcy sekt religijnych i największych religii (Le Bon sypie wieloma przykładami). Tłum kocha złudzenia, a nie ceni mędrców, szczerości i wskazywania faktów. Siła religii, która przez dwa tysiące lat zmuszała najtęższe umysły do chylenia czoła, wbrew logice i wiedzy, jest najlepszym dowodem na to, że zabobon ma się lepiej niż fakty naukowe.
Le Bon zawarł też w swojej pracy masę wskazówek dla przywódców - dotyczą one sposobów zachowania i metod przekonywania tłumu. Przede wszystkim akcentuje fakt, ze przywódca powinien być raczej człowiek czynu niż myśliciel - jak wspaniale ilustruje to polska historia! Socjolog podkreśla także znaczenie stanowczych twierdzeń (żadnego wahania!), powtarzania i zarażania ideami. Aż prosi się obiegowe powiedzenie o kłamstwie powtarzanym tak często, aż stanie się prawdą... Le Bon ujmuje to nieco bardziej elegancko: twierdzenie powtórzone pewna ilość razy tworzy tzw. opinię publiczną - potężny mechanizm zaraźliwości. Co ciekawe w tym właśnie miejscu socjolog wychodzi poza najczęściej stosowane przykłady ze świata polityki i sięga do marketingu (moda, zaufanie do marki itp.).
Tłum jest podatny na spektakl, teatralność gestów i zachowań, nie odróżnia fikcji od prawdy, co skutkuje zaskakującymi efektami. Le Bon podaje w książce przykład aktorów teatralnych, których widownia (tłum) postrzegała przez pryzmat ich ról. Czy nie przywodzi to na myśl Lucélii Santos, odtwórczyni głównej roli w Niewolnicy Isaurze, którą krakowskie przekupki obdarowały kwiatami, głaszcząc po głowie i współczująco mówiąc "moje biedne dziecko"?
Socjolog zwraca uwagę na konieczność zrozumienia aktualnego znaczenia pojęć, którymi tłum operuje. Podkreśla ogromną wagę słów, obrazów i formy. Zwraca też uwagę na kilka istotnych czynników, bez których pewnych idei nie da się zaszczepić w tłumie.
Le Bon pisze też o swoistej "religijności" tłumu, która rzecz jasna rozciąga się daleko poza obszar faktycznej religii. Ale mechanizmy manipulacji są jednakowe i Le Bon określa je mianem uczuć religijnych. Dlatego twórcy nowych religii i przekonań społecznych od zarania dziejów bazują na wzbudzaniu fanatyzmu, dzięki któremu jednostka znajduje szczęście w posłuszeństwie i uwielbieniu. Tłum potrzebuje religii - treści nie podlegających dyskusji. W tym duchu Le Bon zauważa, że nawet ateizm, gdyby stał się własnością tłumu, byłby fanatycznie nietolerancyjny jak religia, a w swej formie zewnętrznej wkrótce stałby się kultem.
Do czynników mających szczególny, choć pośredni, wpływ na "wierzenia tłumu" należą: czas ("Idee to córy przeszłości i matki przyszłości, zawsze zaś niewolnice czasu"), tradycja, przeobrażenie instytucji politycznych i społecznych ("życie złamie niezgodną z nim ustawę"), oświata i wychowanie. W tym ostatnim przypadku Le Bon nie zostawia suchej nitki na francuskim systemie edukacji - który jako żywo przypomina wiele innych (w tym polski). Pewnie po szczegóły warto byłoby sięgnąć do Foucaulta, ale warto wskazać przynajmniej te najbardziej rażące elementy: wkuwanie treści na pamięć, brak rozwoju duchowego i zdolności krytycznego myślenia, wywoływanie apatii i zniechęcenia, a w perspektywie zawodowej rutynowe prace, nie dające zadowolenia. Skutkiem może być tylko armia sfrustrowanych, niezadowolonych mas robotniczych i urzędniczych. Niektórych z nich państwo żywi (ciepłe posadki, zasiłki), ale z innych czyni swoich śmiertelnych wrogów.
Le Bon przywołuje też Herberta Spencera i jego pogląd, iż "oświata ani nie umoralnia ludzi, ani ich nie uszczęśliwia", za Simonem zaś powtarza, że "Nauka szkolna to posłuszeństwo połączone z kuciem na pamięć [co] obniża tylko poziom naszej umysłowości". Edukacja jaką znamy, prowadzi do powolnego upadku narodów, ponieważ daje złudzenia i przekonuje, że wszyscy mogą być równi, jednocześnie odbierając samodzielność i umiejętność życia.
Kierowanie tłumem wymaga zatem cierpliwości, powinno stale odwoływać się do bardzo konserwatywnych i tradycyjnych przekonań, które zazwyczaj podziela tłum (nie można zbyt daleko odchodzić od podstawowych wierzeń tłumu). Wśród najważniejszych cech tłumu Le Bon wymienia (i obszernie omawia) impulsywność, zmienność i drażliwość; podatność na sugestie i łatwowierność; przesadę i prostotę uczuciową; nietolerancję, autorytaryzm i konserwatyzm. Nie brzmi to zachęcająco, ale należy uważać z okazywaniem pogardy tłumowi. Po pierwsze w imię ideałów tłum zdolny jest do rzeczy wielkich i wielkich przedsięwzięć. Po drugie, Le Bon uważa, że nie da się uniknąć przynależności do tłumu, i że są sytuacje, w których każdy nieświadomie zaczyna go tworzyć. Odrzucając tę prawdę, ryzykujemy błędy w założeniach, poglądach życiowych i wnioskach. Tłum to niestety coś, co nas dotyczy.
Niezwykle ciekawe są wnioski autora dotyczące historii, polityki i przyszłości ludzkości. Le Bon uważa, że większość faktów historycznych należy poddać gruntownej rewizji, bo przy ich analizie nie uwzględniono psychologii tłumu i niesłusznie zakładano wolę (dobra lub złą - ale indywidualną i świadomą) jednostek. Tymczasem jednostka pod wpływem tłumu uwierzy w każdą sugestię co sprawia, że wydarzenia nierzadko podlegały charakterystycznej manipulacji. Ponadto wielkie przewroty, będące dziełem tłumów, nie mogły być spowodowane przez jednostki - choćby królów czy przywódców. To jednostki wyrastały na ramionach tłumów, ale tak, jak noc św. Bartłomieja nie był dziełem króla, tak terror rewolucyjny nie był dziełem Robespierre'a czy Dantona. "Wypadki te zrodziła dusza tłumu, odpowiednio opanowanego przez narzucone mu idee".
Le Bon charakteryzuje różne typy tłumów - z perspektywy dzisiejszego czytelnika zaskakująco aktualne pozostaną opisy dotyczące ławy przysięgłych, tłumu wyborczego czy parlamentu. Jeśli zestawić te opisy z działaniami polskich partii - nie sposób nie zauważyć, że komuniści i PIS najlepiej odrobili lekcje z psychologii tłumu i najdoskonalej opanowali narzędzia zarządzania tłumem.
O polityce Le Bon wypowiada się bardzo krytycznie - jest ona bowiem dziełem jednostek, które zręcznie umiały manipulować tłumem, niekoniecznie wnosząc wartość dla ludzkości i nie zawsze pragnąc poprawy bytu tłumu, który zdołały zmanipulować. Le Bon dostrzega jednak, że bez tłumu z jego ograniczeniami, ale i zdolnym do bohaterstwa i skrajnego wysiłku, zapewne nie byłoby cywilizacji. Tłum będzie odgrywał coraz większą rolę w jej rozwoju, doprowadzi do jej upadku, a później być może również do powstania kolejnej.
Słowa uznania należą się tłumaczowi jedynego znanego mi przekładu "Psychologii tłumu", czyli Stanisławowi Grabskiemu (1871-1949). Przejrzysty, zrozumiały język pozwala po dziś dzień czytać tę książkę z łatwością i na jednym oddechu. Nie wiem, jak napisany jest oryginał - ale to niesamowite, ze poza aktualnością treści, także język odpowiada współczesnemu czytelnikowi.

Książka w wielu aspektach ponadczasowa, choć wydana po raz pierwszy ponad 100 lat temu (1895 rok). Nadal zaskakuje swoją aktualnością oraz trafnością spostrzeżeń i przewidywań autora, aczkolwiek nie we wszystkim oparła się upływowi czasu (mało przekonywające współcześnie wstawki mizoginistyczne, w których "nieracjonalny" staje się niemal synonimem "kobiecego", a...

więcej

mniej

Pokaż mimo to