„Dzienniki gwiazdowe” Stanisława Lema wymykają się prostemu przyporządkowaniu gatunkowemu. Co oczywiste, powiemy o nich: science fiction. Jednocześnie jednak nie pomyli się ten, kto przygody Ijona Tichego określi mianem przypowieści filozoficznych, satyry lub groteski. Daleki od prawdy nie będzie też ten, kto dostrzeże w nich powieść przygodową – zresztą sam Stanisław Lem mówił, że pisze dla rozrywki i powoduje nim chęć bycia bogatym.

Faktem jest, że „Dzienniki gwiazdowe” Stanisława Lema gwarantują mnóstwo czytelniczej frajdy. Tym bardziej jeśli zapoznamy się z nimi w takiej formie, jaką proponuje Audioteka w najnowszej superprodukcji.

„Dzienniki gwiazdowe” – superprodukcja Audioteki

Najpierw słyszymy charakterystyczną melodię, przywodzącą na myśl muzykę sfer. Później – głos Wydawcy, który w przedmowie tłumaczy, że całość „Dzienników…” liczy 87 tomów, czytelnikowi zaś przedstawiany jest zaledwie wybór kilku z nich. Nie dziwi zatem, że pierwszym rozdziałem jest tu de facto „Podróż siódma” wybitnego odkrywcy, badacza i kawalera orderów mlecznych i mgławicowych – tj. Ijona Tichego. W superprodukcji wciela się w niego Piotr Adamczyk. To właśnie jego pierwszoosobowa narracja prowadzi przez kolejne rozdziały i otwiera słuchacza na kosmiczne przygody wybitnego gwiazdokrążcy. Towarzyszą mu jeszcze inni bohaterowie, którym głosów brawurowo użyczyli między innymi tacy aktorzy, jak Adam Ferency i Krzysztof Gosztyła, a także Przemysław Bluszcz, Łukasz Lewandowski i Krzysztof Szczepaniak (uważne ucho wyłowi także głos Artura Barcisia, grającego Ojca Lacymona). Lektorów – a raczej: interpretatorów – jest tu jednak dużo więcej.

Nie mamy bowiem do czynienia ze słuchowiskiem, lecz z superprodukcją, w którą zaangażowanych zostało wielu twórców. Na ich czele stanął reżyser Wawrzyniec Kostrzewski, który na koncie ma między innymi audiomusical „Przygody Alicji w Krainie Czarów” zrealizowany dla Audioteki. Wspominaną wcześniej muzykę przygotował Piotr Łabonarski, a wokal należy do Barbary Waldowskiej. Wszyscy zaangażowani w projekt artyści i specjaliści uzyskali efekt angażującej produkcji, która przenosi słuchacza w międzygwiezdną przestrzeń. Wraz z Tichym lecimy rakietą, bierzemy udział w międzyplanetarnych sympozjach czy uciekamy przed wrogimi watahami skrzypiących zawiasami robotów.

Ijon Tichy – bohater na miarę swoich czasów

Ijon Tichy pojawia się nie tylko w „Dziennikach gwiazdowych” – Lem uczynił go bohaterem różnych opowiadań i powieści („Kongres futurologiczny, „Wizja lokalna”, „Pokój na Ziemi”), zawsze też jest ich narratorem. Jego postać stanowi fascynujące studium ludzkiego umysłu oraz – w szerszym ujęciu – egzystencji. Tichy, jako futurolog, staje się mostem między ludzkością a obcymi formami życia. Jest nie tylko naukowcem, ale także filozofem, który bada granice ludzkiego poznania i zderza się z paradoksami nowych odkryć. Cechuje go wybitna inteligencja i równie nietuzinkowe poczucie humoru, umożliwiające mu zachowanie dystansu nawet w obliczu groźnych wydarzeń. Pod jego kpiącym tonem kryje się jednakże głęboka refleksja nad kondycją ludzką w obliczu nieznanych i niepojętych zjawisk.

Tichy jest zarówno naukowcem obserwatorem, jak i uczestnikiem różnych eksperymentów, dzięki czemu w uniwersalny sposób odzwierciedla ludzką ciekawość i pragnienie odkrywania nieznanego.

Tichy nie cofa się przed tym, co niezbadane – ba! – entuzjastycznie reaguje na wszelką możliwość stanięcia oko w oko z Obcym, rozumianym zarówno jako istota pozaziemska, jak i jako wyzwanie dla ludzkiego ducha badawczego. Brzmi to wszystko podniośle, lecz czasem prowadzi do „pierwszego międzyplanetarnego incydentu dyplomatycznego ludzkości na arenie galaktycznej”, gdy Tichy, chcąc ugasić pragnienie, myli automat z wodą sodową z… dyplomatą ludu Tarrakanów.

Przedstawiciel homines sapientes i jego podróże

Powyższy incydent zdarza się podczas „Podróży ósmej”, jednej z najciekawszych z całej produkcji, zdaniem niżej podpisanej. Tichy, delegat Ziemi – planety kandydującej do Organizacji Planet Zjednoczonych – reprezentuje nasz gatunek na międzyplanetarnym forum. Lem wykorzystuje tę okazję, by ukazać naszą chciwość i chęć władzy. Dopytywany o poziom naszej cywilizacji, Tichy musi tłumaczyć, że energię atomową wykorzystaliśmy, by zniszczyć ziemskie miasto, a konflikty wewnętrzne i wojny wciąż bardziej nas angażują niż współpraca. W ciekawym świetle autor stawia też ludzkość w „Podróży jedenastej”, której fabuła, rozpoczynająca się buntem maszyn, a raczej niejakiego Kalkulatora, kończy się zaskakującą puentą. Wcześniej jednak Tichy, jako homo sapiens, a raczej, pardon, „lepniak”, musi wniknąć w szeregi maszyn – czyli „wspanialców”. Co ciekawe, zbuntowane maszyny „nakarmiły się” tekstami ludzkiej kultury, a wśród nich dziełami markiza de Sade i Agathy Christie. Czyżby Stanisław Lem przewidział działalność bota ChatGPT?

Lem, opisując maszyny, wiele mówi o nas samych. Wykorzystuje formę wpisów do dziennika, aby eksplorować idee nie tylko naukowe, lecz także filozoficzne, kulturowe. Fenomenalny język autora, skrzący się ironią i satyrą, sprawia, że słuchowisko stanowi zarówno intelektualną przygodę, jak i niewątpliwą przyjemność. Atrakcyjna forma słuchowiska oraz sama budowa dzieła, czyli podzielenie go na opowiadania, pozwalają na bezproblemowe wejście w świat wybitnego polskiego futurologa nawet tym, którzy wcześniej nie sięgnęli po jego książki. A zatem – 3, 2, 1… startujemy!

Posłuchaj rozdziału „Dzienników gwiazdowych”

Superprodukcja „Dzienniki gwiazdowe” jest już dostępna w Audiotece.

--

Artykuł sponsorowany, który powstał przy współpracy z  serwisem Audioteka