Małgorzata Stawiak-Ososińska

Bez rozczarowania, ale i bez rewelacji, co sugerowała imponująca objętość tej książki. Trzeba też przyznać, że autorka wykonała pracę mrówczą i budzącą podziw: już sama ilość cytowanych źródeł poradnikowych naprawdę robi wrażenie. Książka wyraźnie rozpada się na trzy części: pierwsza to bardzo szczegółowa analiza edukacji kobiet w XIX wieku z uwzględnieniem wszystkich warstw społecznych, druga traktuje o życiu kobiety od narodzin do śmierci w świetle ówczesnych poradników, a trzecia, najkrótsza, to aneks obejmujący oryginalne wierszowane porady z omawianego okresu. Brzmi doskonale, prawda? Jeśli ktoś oczami wyobraźni widzi już te wszystkie perwersyjne XIX-wieczne smaczki o dziwnych praktykach medycznych i kosmetycznych lub innych temu podobnych, niech szybko je porzuci. Przodkowie współczesnych poradników szafowali tymi samymi przestrogami i podpowiedziami, co dziś. Jesteś młoda? Nie przesadzaj z dbaniem o siebie i kształć się, abyś nie musiała liczyć na utrzymanie męża i nie nudziła się sama ze sobą, ani tym bardziej nie nudziła innych. Jesteś mężatką? Staraj się pozostać dla niego atrakcyjna i pamiętaj, że małżeńska sypialnia to nie jest pole bitwy. Jesteś dojrzałą kobietą? Nie udawaj młodszej i pamiętaj, że sen i dobre samopoczucie najlepiej zachowują promienną cerę. I tak dalej, i tak dalej... Współczesny czytelnik nie będzie zaskoczony poradami naszych prababek. Zaskoczony może być raczej tym, że poradniki, szczególnie autorów rodzimych, a nie przekłady z Francji i Anglii, namawiają kobiety do aktywności. Na każdym polu. Pewnie, że wciąż dom i rodzina są najważniejsze, syndrom matki-Polki rośnie w siłę, a pokora, skromność i niewinność są poczytywane za cnoty. Tyle tylko, że ta pokorna, skromna i cnotliwa kobieta ma być wykształcona, ma umieć prowadzić i zarządzać całym gospodarstwem, ma mieć swoje zdanie i swój rozum, ma być silna, a historia kobiecych organizacji wspomagających walki powstańcze dobitnie wskazuje, że Polki w XIX-wieku raczej dalekie były od ideału laleczki z morskiej pianki. Spodziewałam się więc dążenia do ideału niewolnicy w gorsecie, a tymczasem dostałam obraz kobiety, z której jej wnuczki i prawnuczki mogą być naprawdę dumne. Jedyne zastrzeżenie, jakie mam, nie dotyczy samej książki czy autorki, której doprawdy niewiele można zarzucić, ale tematu: żałuję, że okazał się tak mało odkrywczy, tak mało zaskakujący i - powiem to - tak mało egzotyczny. Cała reszta zasługuje na pewne, mocne cztery.