Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Jakusz Kiejstut Poczybutt, piastujący zaszczytne stanowisko kierownika, postanawia wybrać się w Tatry w celu zjednoczenia się z naturą. Ani się spodziewa, że lezie prosto w pułapkę. Okazuje się mianowicie, że wcielanie w życie ideałów Rousseau niesie za sobą liczne niebezpieczeństwa, bo natura to dzika bestia, szczególnie natura ludzka, usilne łączenie się z przyrodą może zaś przynieść zgubne skutki w postaci oddzielenia się od siebie. Rozpoczyna się budzący pewne skojarzenia pojedynek między Analizą a Syntezą. Bo Zbigniew Żakiewicz, urodzony w Wilnie specjalista od Dostojewskiego, napisał bardzo gombrowiczowską powieść. Sam autor „Ferdydurke” pojawia się zresztą na stronach tej książeczki, przebiegle zakamuflowany pod postacią Bomgrowicza. Zamiast pupy i gęby czytelnikowi objawiają się jednak jęzor i paluch, choć ten paluch ma chyba akurat więcej wspólnego (funkcją i kształtem) ze Sterne’owskim nochalem. Ale co ja tam wiem. Alegoryczność tej prozy nie jest szczególnie wysublimowana, zresztą nie jest to ambicją Żakiewicza, który sam z nią miejscami dyskutuje w autotematycznych wstawkach. Siła „Czteropalcego” tkwi raczej w nieposkromionej fantazji autora, którego umysł produkuje najdziwniejsze skojarzenia i podpiera je bardzo dobrym słuchem językowym, objawiającym się szczególnie w dolnych rejestrach. Poetyka absurdu nie tylko służy zaś zabawie, bo przede wszystkim wytrąca czytelnika z równowagi, spycha z utartej ścieżki i każe spojrzeć na oswojone sprawy świeżym okiem. Ale i miłośnicy urzędowych wielkich tematów dwudziestowiecznej literatury znajdą tu coś dla siebie. Żakiewicz daje do zrozumienia, że ułudą jest wiara w osobowość jako integralną całość, ostrzega przed ideologiami, co to każą równo maszerować i we wszystkim się zgadzać, drwi z przekonania o doniosłej roli społecznej sztuki, a w końcu pyta o definicję człowieczeństwa i dochodzi niestety do niewesołej konkluzji, że człowiek – to brzmi durnie. Może zresztą i brzmiałoby dumnie, gdyby nie te rozmaite cielesne przydatki, ciągnące nas niestety nieco niżej, niż sami pragnęlibyśmy się widzieć.