Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Świetna książka o historii łaciny pisana z perspektywy językoznawczej (co odróżnia ją choćby od kładącej nacisk bardziej na sprawy literackie pracy W. Stroha). Gdybym miał streścić zasadniczą tezę Autorów, powiedziałbym, że jest to konstatacja, iż ta łacina, której uczy się od wieków, jest tylko pewnym prestiżowym, skodyfikowanym w czasach cycerońskich i augustowskich wariantem języka. Tymczasem zarówno wcześniej, jak i później ten język miał też inne oblicza: różnił się w zależności od czasu, miejsca i społecznej pozycji użytkowników. Krótko rzecz ujmując, normalni użytkownicy łaciny nie mówili tak, jak pisał Cyceron. Może mało oryginalne, ale rzucające pewne światło na problem tzw. Latinitas viva. Jak mówili Rzymianie? To zależy. Autorzy prowadzą swoją narrację chronologicznie, pokazując najpierw język praindoeuropejski oraz continuum języków starożytnej Italii jako pewien punkt wyjścia dla łaciny w jej dalszym rozwoju. Wielką zaletą pracy jest dobór różnych tekstów łacińskich ukazujących rozwój języka. Archaiczne inskrypcje lub "ludowe" teksty z epoki Cesarstwa bardzo dobrze pokazują zachodzące zmiany, w których szybko możemy dostrzec cechy języków romańskich. Epoce późnej również poświęcają Autorzy sporo miejsca, zwracając uwagę na kolejny paradoks: dopiero w epitafium papieża Grzegorza V (zmarł on w 997 r.) mamy pierwszą wzmiankę na temat odrębności łaciny i "lingua vulgaris". Oznacza to, że bardzo długo traktowano języki wernakularne i łacinę jako pewne continuum, co znów może nas zaskakiwać. Zaletą tej książki jest też sięgnięcie po schemat inny niż tradycyjny wykład gramatyki historycznej (którym dysponujemy po polsku w ujęciu J. Safarewicza). Clackson i Horrocks przygotowali swą pracę w taki sposób, że może z niej skorzystać również osoba dysponująca małą znajomością łaciny. Autorzy rzeczywiście poszli w stronę historii języka, przyglądając się czasem różnym czynnikom zmian językowych, np. poszerzaniu się liczby użytkowników czy roli dwujęzyczności (przede wszystkim wpływowi greki). Bardzo wiele z lektury tej książki wyniosłem i żałuję, że nie miałem okazji przeczytać jej wcześniej. Bardzo przydatna praca dla filologa klasycznego, ale też romanisty. Tomasz Babnis