Henryk Kocój

Bardzo dobre kompendium wiedzy o Powstaniu Listopadowym. Praca zbiorowa wielu naukowców i pasjonatów. Dzieli się na trzy zasadnicze części – Dzieje wewnętrzne, Militaria oraz Europa wobec Powstania. Każda z nich z kolei dzieli się na od kilku do kilkunastu rozdziałów – artykułów, z których każdy jest poświęcony innemu problemowi – np. w części pierwszej – Noc Listopadowa, Administracja Lokalna w Królestwie Polskim wobec powstania, Warszawska rebelia sierpniowa 1831 r. etc. Ozdobą części militarnej są natomiast opisy bitew pod Grochowem i Ostrołęką. Ale to już nasza narodowa specjalność – nikt tak dobrze nie opowiadał o własnych klęskach jak my. Absolutnym odkryciem jest natomiast rozdział pt. Generalicja Powstania Listopadowego. Oprócz informacji biograficznych zawiera on ocenę poszczególnych dowódców, zarówno naszych wojsk ,jak i rosyjskich. Autor dążąc do obiektywizmu wypracował schemat punktowy, stosując takie kryteria jak doświadczenie w zakresie dowództwa poszczególnych formacji, udział w bitwach, ukończenie szkoły wojskowej, studia i prace teoretyczne czy dowodzenia formacjami składającymi się łącznie z piechoty, artylerii i kawalerii. I cóż się okazało? Zarówno rosyjscy (w większości narodowości niemieckiej) dowódcy liniowi, jak i sztabowi pobili naszych w tej klasyfikacji na głowę (jak i w powstaniu zresztą). Oczywiście pozycji daleko do ideału. Brak analiz potencjału ekonomicznego Królestwa Polskiego, zasobów broni i możliwości jej produkcji oraz porównania w tym zakresie z Rosją, stopnia poparcia ludności w miastach i na wsi, a szczególnie na kresach, zwanych wówczas Ziemiami Zabranymi. Tym niemniej jak na czas publikacji jest to naprawdę bardzo dobra pozycja.