Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Dla jednych to pierwsze polskie narodowe, dla drugich ostatni rokosz szlacheckiego warcholstwa. Co ciekawe, obie perspektywy mają uzasadnienie w faktach, dzięki czemu Konfederacja Barska do dziś wymyka się jednoznacznej ocenie, ale jej rezultaty były fatalne. Czas, gdy polskie elity szukały siły wszędzie, tylko nie we własnym kraju, skończył się pierwszym rozbiorem. Czy mogło skończyć się inaczej? Szukając odpowiedzi na to pytanie sięgnąłem po ponad stuletnie opracowanie Konopczyńskiego. Od jego czasów nikt nie podjął się całościowego opisania tego ruchu, a po lekturze pierwszego tomu wiem już dlaczego. Po prostu poprzeczka wisi za wysoko. Dzięki ponadprzeciętnym zdolnościom językowym Konopczyński sięgnął po archiwa w jęz. angielskim, duńskim, francuskim, hiszpańskim, łacińskim, niemieckim, rosyjskim, szwedzkim i oczywiście polskim. Gigantyczna erudycja pozwoliła autorowi naświetlić każdy istotny aspekt wielkiej politycznej gry związanej z konfederacją i powiązaną z nią wojną rosyjsko-turecką. Trzeba przyznać, że czytelnik musi się miejscami mocno wysilić, by nadążyć za autorem. Bez pogłębionej znajomości historii Europy i Polski XVIII wieku, a zwłaszcza finału czasów saskich i początku stanisławowskich, czyli ostatniego bezkrólewia (1764) i późniejszej konfederacji radomskiej lepiej nie zaczynać lektury. Konopczyński snuje fascynującą opowieść o nieprzeniknionym grzęzawisku, jakim stała się wówczas polityka elit Rzeczypospolitej. Permanentna walka o władzę nad konfederacją zajmuje większą część książki. Mnóstwo tu spisków, niedoszłych planów, kreciej roboty dyplomatycznej, podkopywania własnej pozycji i bezgranicznej wiary w bezinteresowną pomoc z zagranicy. Choć konfederaci ruszyli w obronie tzw. "wolności", tracili więcej energii na zwalczanie siebie nawzajem niż Rosjan, licząc że ich fatalną sytuację odmieni interwencja jednego z zagranicznych mocarstw - Turcji lub Francji. Skutki były opłakane, zarówno dla szlacheckich warchołów, jak i całego państwa. Tom pierwszy kończy się na ogłoszeniu bezkrólewia, które przekreśliło wszelkie szanse kompromisu między skonfliktowanymi magnatami i królem. Wspaniały, staroświecki styl autora sprawia, że książkę się wręcz pochłania. Oczywiście podczas czytania trzeba mieć w pamięci, że jeden z największych polskich historyków był niestety endekiem, z wiadomym podejściem do "Niemców, Żydów i masonów". Trzeba przyznać, że mimo to książka jest jednak dość wyważona. Niestety lekturę mocno utrudnia brak tłumaczenia bardzo licznych fragmentów korespondencji w obcych językach, zwłaszcza we francuskim. Jest ich mnóstwo i warto mieć przygotowany smartfon z aplikacją Google Obiektyw, która ze zdjęcia wczyta tekst i przetłumaczy go za nas w kilka sekund. Szkoda jednak, że nie zrobił tego wydawca.