W czasie obchodów Świąt Wielkanocnych celebrujemy rytuały, które w naturalny sposób wiążą się ze sferą ludowości. Śniadanie wielkanocne, poprzedzone przygotowaniami święconki, to chwile refleksji. A potem zaproszenie do spotkania z rodziną i najbliższymi przyjaciółmi. Celebrujemy tradycję znaną od pokoleń. Cieszymy się choćby tym, że odradza się i rozkwita natura – symbol nadejścia lepszego jutra. Nadziei, która jest nam zawsze potrzebna. W tym wszystkim istotną częścią, jak zawsze, pozostaje literatura, a także kino. W tekstach kultury, zrealizowanych przy pomocy bardzo różnych gatunków, pozostaje miejsce na interpretacje i poszukiwanie sensów. Co to właściwie znaczy?

Księga Ksiąg – inspiracje z Biblii w różnych tekstach kultury

Biblia to zbiór ksiąg spisanych pierwotnie w językach hebrajskim, aramejskim i greckim, który w zasadniczy sposób wpłynął na historię literatury. Do najważniejszych motywów i tematów, choćby wizji Raju (Edenu) czy wieży Babel, nawiązywano w kolejnych epokach. Opowieści ze Starego i Nowego Testamentu są odtwarzane w bardzo różnej formie. Przekładane na przykład na język narracji graficznej, czego dowodem „Biblia. Komiks”. Twórcą realizacji jest urodzony w Brazylii Sergio Cariello, rysownik znany ze współpracy z takimi gigantami, jak Marvel Comics oraz DC Comics. Do Księgi Ksiąg nawiązują także inni artyści. „Noe: Wybrany przez Boga” to komiksowa reinterpretacja historii arki Noego utrzymana w stylistyce postapokaliptycznej. Scenariusz przygotował Darren Aronofsky, uznany reżyser, który zrealizował również głośny film na podstawie wspomnianego albumu. Inspiracje z Biblii są zauważalne również w prawdziwej klasyce literatury. Czasami są to eksperymenty artystyczne, w których mityczne motywy są tylko punktem wyjścia do uniwersalnej opowieści.

„Mistrz i Małgorzata”, czyli biblijne sekrety w sowieckim systemie

Ikoniczne dzieło. Fascynujący i ponadczasowy obraz walki dobra i zła. „Mistrz i Małgorzata” to powieść, która skłania do refleksji – na temat cywilizacyjnych przemian i istoty duchowości. Michaił Bułhakow, rosyjski powieściopisarz, w niezwykle misterny sposób połączył w jedną całość historię miłości pisarza, zwanego Mistrzem, i Małgorzaty Nikołajewny z mrocznymi, a jednocześnie groteskowymi realiami Rosji lat 30. XX wieku. I to jest jeden wymiar powieści. Arcyciekawie rosyjski klasyk potraktował wątek z opowieścią Poncjusza Piłata skazującego na śmierć wędrownego filozofa Jeszuę Ha-Nocri. Tak naprawdę jest to powieść zapisana w powieści, w której Bułhakow zastanawia się nad istotą religii, a właściwie samej duchowości, reinterpretując wydarzenia ze światowej historii.

W wydarzenia moskiewskie wpleciona jest wspomniana opowieść o biblijnej Jerozolimie. W prowokujący sposób ukazano kwestię zmartwychwstania – Bułhakow nadał legendarnej historii wymiar ludzki, wykorzystując jednak symbole związane z mistycyzmem. Woland, czyli szatan, który przybył do Moskwy wraz ze swoim demonicznym orszakiem, pozostaje wieloznacznym przedstawieniem zła. Konwencja zawierająca elementy absurdu, fantastyczną sferę działań Wolanda była konieczna, ponieważ książka w pierwotnej wersji publikacji musiała przejść przez cenzurę panującą w sowieckiej Rosji. I choć Bułhakow koncentruje się przede wszystkim na krytyce systemu, to jednak uwrażliwia nas również na tematy ostateczne.

„Imię róży” – historia, namiętności, zbrodnia i duchowość

Co stanowi istotę wiary? W jaki sposób nasza duchowość wpływa na doczesność? „Imię róży”, debiutancka powieść Umberta Eco, prawdziwego mistrza europejskiej literatury, to fascynująca i wielowymiarowa historia, w której kryminał łączy się z groteską, romans z legendą, a biblijne wzorce z sekretami historii. Do znamienitego opactwa benedyktynów w północnych Włoszech przybywa uczony franciszkanin, Wilhelm z Baskerville, któremu towarzyszy uczeń i sekretarz, nowicjusz Adso z Melku. W opactwie dochodzi do zaskakującej śmierci jednego z braci. Wyjaśnienia mrocznego sekretu należy szukać w klasztornej bibliotece. Bogaty księgozbiór, w którym nie brak dzieł uważanych za niebezpieczne, mieści się w salach tworzących labirynt.

„Imię Róży” to powieść, w której Umberto Eco podejmuje wątek historyczny, zastanawiając się nad konfliktem politycznym, relacją na linii papiestwo – cesarstwo. Ważną kwestią pozostaje również wątek miłości zakazanej, przez co tragicznej, a jednak pięknej, która łączy młodego franciszkanina i nastoletnią dziewczynę. Wszystko łączy się za sprawą kryminalnej zagadki, a wymowa całości – być może najważniejszy element powieści – prowokuje nas do pytań na tematy religijne i teologiczne. Związane z życiem w ubóstwie, kultywowaniem określonych wzorów, poszukiwaniem sensu w codziennym świecie. Warto wspomnieć, że bestsellerowa powieść została zekranizowana w 1986 roku przez Jeana-Jacquesa Annauda. W roli Wilhelma z Baskerville wystąpił Sean Connery, zaś Adsona zagrał Christian Slater. Kinowi twórcy potrafią w interesujący sposób przedstawić religijne motywy.

„Pasja”, „Książę Egiptu” i „Ben-Hur” – filmowo-literackie obrazy związane z Biblią

Bezkompromisowe, wstrząsające i prowokujące widowisko. „Pasja”, bo o tym filmie wszakże mowa, jest filmowym opisem ostatnich 12 godzin życia Jezusa Chrystusa. Obraz wyreżyserowany przez Mela Gibsona, jest stosunkowo wierny przekazom historycznym, biblijnym oraz teologicznym. Co więcej, aby podkreślić autentyczność historii, aktorzy posługują się dwoma wymarłymi językami: aramejskim i łaciną. Ale nie jest to jedyny film, który nawiązuje do podobnych motywów.

„Ben-Hur” to tytuł powieści historycznej autorstwa Lewisa Wallace’a, napisanej w 1880 roku. Głównym bohaterem jest Ben-Hur, arystokrata wygnany z kraju przez swojego przyjaciela. Skazany niesłusznie, poszukuje prawdy, wolności i wyzwolenia. Gdy izraelski książę spotyka na pustyni Chrystusa, wówczas jego życia zmienia się bezpowrotnie. Książka była wielokrotnie ekranizowana. Dwie pierwsze ekranizacje powstały jeszcze w roku 1907, a także w 1925, i były to filmy nieme. Kolejna wersja była już filmem dźwiękowym, z roku 1959, która okazała się prawdziwym przełomem dla świata kina. Jedenaście Oscarów i niezapomniana rola Charltona Hestona sprawiły, że „Ben-Hur” zapisał się w masowej świadomości odbiorców kultury.

„Książę Egiptu” to z kolei niezapomniana animacja, w której przedstawiono opowieść znaną z biblijnych kart. Oscarowy film to historia dwóch młodych ludzi, którzy wychowywali się razem, przekonani o tym, że są braćmi. Przynajmniej do czasu. Bo ich prawdziwe przeznaczenie pozostaje tajemnicą do odkrycia. Jeden z nich zostaje bowiem faraonem, a drugi przywódcą Żydów żyjących w egipskiej niewoli. Dokładnie do tej samej historii nawiązywał również Ridley Scott, legendarny twórca „Gladiatora”, „Królestwa niebieskiego”, który zrealizował wysokobudżetową opowieść o losach biblijnego Mojżesza, plagach egipskich, rozstąpieniu się Morza Czerwonego i dziesięciu przykazaniach.

Historia tradycji, kulturowe odkrycia – symbole duchowości

Wielkanoc to szczególny czas. Dla wierzących będzie to moment doświadczenia religijnego, ale również rodzinnych spotkań, które łączą nas bez względu na wyzwanie czy narodowość. W tekstach kultury, zarówno literackiej, komiksowej czy filmowej znajdziemy uniwersalne opowieści. Owszem, będą to dzieła nawiązujące do biblijnej tematyki, lecz realizowane w niezwykły sposób – w zależności od charakteru, indywidualnego podpisu twórcy. „Mistrz i Małgorzata”, „Imię róży” czy „Ben-Hur” to kilka przykładów, które pozwolą na dalsze poszukiwania w świąteczny czas. Gdy budzi się życie, odradza się nadzieja, wreszcie nastaje wiosna.

Tekst po raz pierwszy ukazał się w 2022 roku.