Serhij Żadan walczy z upływającym czasem siłą smutnej wyobraźni. Z pozalepianej lepką mgłą pamięci wydobywa na strony swojej powieści zabawne i ponure postaci, zaludniając nimi ponury i zabawny świat; być może jest to południowo-wschodnia Ukraina, puste stepy wokół Ługańska (zwanego kiedyś Woroszyłowgradem) albo nieokreślone niewiadomogdzie. Hermanowi prawdopodobnie byłoby wszystko jedno. Najważniejsze, że jest tam, gdzie kiedyś z chłopakami (Szurą Traumowanym, Saszą Pytonem, Andriuchą Michaelem Jacksonem i oczywiście z braćmi Bałałajesznikowami) rozgromili w nogę drużynę Gazowników; to było jeszcze w latach dziewięćdziesiątych, gdzieś na pustych stepach południowo-wschodniej Ukrainy; w świecie, który nie istnieje poza opisem, gdzie znika wszystko, czego narracja Hermana w danym momencie nie dostrzega, a horyzont rozpływa się na marginesach.

Ściskałem dłonie przyjaciół, cieszyłem się z całej przygody, która tak dobrze się skończyła, dziwiąc się, że minęło tyle lat, a wszystko znów wróciło na swoje miejsce, wszystko było tak jak dawniej, zgodnie z zasadami.

W krainie Żadana mężczyźni są twardzi, nieprzewidywalni i szaleni, a kobiety piękne, smutne
i spragnione. Rozrzuceni przez los trwają jakby nie na swoich miejscach, buntują się, ale nie mogliby być nigdzie indziej, ponieważ tu trzeba zostać; ponieważ tutaj kochali się nieprzytomni od wódki; tutaj się nienawidzili; tutaj są pochowani, tu co rano zmartwychwstają i tutaj straszą ich wspomnienia jak upiory wychodzące z rozległych pól kukurydzy.

Kocza, Ernst Thälmann, prezbiter, Tamara (a może Tamila?), Olga, a nawet Nikołaicz i Siwy – wszyscy oni są artystami barbarzyńskiego życia, zanurzonymi w ciepłym lukrze laleczkami, do których wiatr czasu przylepia trocinowe błyskotki; tak bardzo nie chcą dorastać chociaż to już dawno za nimi. Żadan z nadzwyczajną łatwością wymyśla dla nich życiorysy i otacza je pajęczynami wyraźnych do bólu szczegółów. A potem brutalnie wbija w ich świat przyrodę, szarą eminencję „Woroszyłowgradu”.

Deszcz zlewał się z mrokiem i potoki wody grubymi nićmi wplatały się w powietrze.

Autor, umieszczając w powieści motywy kurzu i nieba, rywalizuje sam ze sobą zapewniając czytelnikowi wspaniałe efekty dźwiękowo-wizualne. Niebo jest gęste, zalega nad ziemią prawie się z nią stykając, a kurz wypełnia przestrzeń i dusze bohaterów. Posłuchajmy i popatrzmy: Rozdzieliliśmy się i weszliśmy w kurz i ciepło jak afrykańscy myśliwi, którzy wypłaszają lwy z traw. Albo ten piękny opis Katii: Oczy miała koloru kurzu, jakby usiłowała zlać się z okolicą i pozostać niezauważona. I jeszcze te dwa: Niebo było podświetlone jak woda w akwarium. Chmury wyglądały na ciężkie, przepełnione. Jak cysterny.

Niczym pulchna nawalona baletnica „Woroszyłowgrad” chwieje się na krawędzi poznania. Obietnice rozsmakowania się w tajemnicach stepów rozpływają się w mroku nocy albo stapiają w mdlących promieniach słońca. Na tle opadającego kurzu odcinają się drgające kontury kilku przyjaciół z boiska, mieszając się z echami radosnych wiwatów po zakończonym meczu, gdzieś tam na południowym wschodzie Ukrainy, niedaleko miasta, którego już nawet nie ma.

Rafał Łukasik