Michał Głowiński: Rozmawiać będziemy o życiu, czyli o wszystkim po trochu. Chciałbym przyjąć takie założenie: ograniczamy maksymalnie wątki autobiograficzne.

Wywiad rzeka według encyklopedii PWN to: „książka w formie obszernej rozmowy z osobistościami życia polit., artyst.-kult., rel.”.

Przykładem takiej właśnie książki jest pozycja pod tytułem „Czas nieprzewidziany. Długa rozprawa bez pana, wójta i plebana”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Wielka Litera. Jest to rozmowa, którą Grzegorz Wołowiec przeprowadził z Michałem Głowińskim. Jak obaj piszą we wstępie, „książki, którą pozwalamy sobie P.T. Czytelnikom przedstawić, nie nazywamy – wbrew przyjętym zwyczajom – wywiadem rzeką, jest to bowiem uporządkowana, ale swobodna rozmowa. Jej dominująca część nagrana została w roku 2016”.

Publikacja ta jest dość obszerna. Czytelnik otrzymał blisko pięćset stron tekstu. Abyśmy mogli jednak właściwie wejść w lekturę, konieczne jest poznanie osoby, z którą Wołowiec przeprowadza swoją rozmowę rzekę.

Michał Głowiński urodził się w Warszawie, w roku 1934. Jest krytykiem literackim, teoretykiem i historykiem literatury. Napisał wiele ważnych prac naukowych. Reprezentuje również gatunek tzw. prozy wspomnieniowej, opisując historię polskich Żydów.

Książka jest podzielona na trzy części. Przyznam od razu, że dla mnie najciekawsze były pierwsza i ostatnia.

Głowiński zaczyna od mocnego stwierdzenia, opowiadając o wejściu Armii Czerwonej do Polski podczas II wojny światowej. Stwierdza wprost, że z jego punktu widzenia – jako osoby pochodzenia żydowskiego – było to wyzwolenie. Z wielkim zainteresowaniem przeczytałem fragmenty odnoszące się do pierwszych lat istnienia Polski Ludowej.

Michał Głowiński ma niewątpliwy dar snucia opowieści, wspomnień. Dzięki temu odkrywamy, czym był – oczywiście z jego perspektywy – stalinizm i komunizm. Sporo miejsca poświęca ZMP, mówi o stalinowskiej wizji świata, o ideologii obejmującej wszystkie dziedziny życia. Rozmowa w bardzo dużej części dotyczy PRL-u. Oczywiście rozmówcy nie są historykami, niemniej jednak z tego wywiadu dowiadujemy się naprawdę wielu interesujących rzeczy. Przede wszystkim możemy starać się zrozumieć zakłamanie, wszechobecne w komunizmie.

Równie interesujące są fragmenty poświęcone destalinizacji, słynnemu Październikowi ‘56. Odwilż kulturalna, Gomułka, XX Zjazd – wszystko to jest obecne w książce. Dla kogoś interesującego się komunizmem są to bardzo ciekawe fragmenty rozmowy.

Druga część jest bardziej – powiedziałbym – naukowa. Głowiński opowiada o swojej pracy naukowej. Sporo miejsca poświęca Instytutowi Badań Literackich. To jednak w tej części Wołowiec rozmawia z Głowińskim o Marcu ‘68 i jego konsekwencjach.

Ostatnia część – równie ciekawa – obejmuje okres od stanu wojennego do współczesności, chyba mogę tak powiedzieć. Czytamy o nowomowie, o wielkim przełomie, jakim był koniec komunizmu w Polsce. Muszę odnotować, że rozmówcy nie ukrywają swojej niechęci do Prawa i Sprawiedliwości. Jest dla mnie zaskakujące, że w wielu książkach (obojętnie czego by one dotyczyły) niektórzy zawsze znajdą sposobność do krytyki PiS-u.

Rozmowę kończy rozdział o starości. Michał Głowiński zastanawia się, czym ona jest i kiedy tak naprawdę się zaczyna.

Reasumując, „Czas nieprzewidziany” to bardzo ciekawa książka. Jest to niewątpliwie – jak możemy przeczytać na okładce – „skarbnica wiedzy o polskiej kulturze ostatnich dekad, katalog kluczowych dla polskiej humanistyki nazwisk”. To lektura satysfakcjonująca i wymagająca zarazem.

Wojciech Sobański