***
Stwierdzenie, że twórczy duch człowieka, do którego oczywiście należy również literatura, pozbawiony jest granic i nie da się go ograniczyć, uchodzi już za ogólnik. Któż byłby w stanie zakreślić granice imaginacji, która, że posłużę się następującym porównaniem z Nowego Testamentu, jak wiatr „wieje, gdzie chce, i nie wiesz, skąd przychodzi oraz dokąd zmierza” (J 3,8). Dotyczy to zarówno wewnątrzliterackich, całkowicie niezależnych impulsów twórczych, jak i określonych oddziaływań z zewnątrz. Od swoich początków literatura — wówczas jeszcze w formie ustnej — służyła przezwyciężaniu konkretnych okoliczności i nawiązywaniu do transcendencji, która fizycznie była dla człowieka zawsze niedostępna, porównywaniu i łączeniu światów, które w rzeczywistości spotkać się nie mogą. Po radę, jak osiągnąć nieśmiertelność, szedł już Gilgamesz do starego Utanapisztima, który zdołał odkryć przepis na wieczne życie. Inni, mniej śmiali, odnajdywali w egipskiej (lub tybetańskiej) Księdze Umarłych przewodnika, dzięki któremu w spokoju mogli czekać na podróż do innego świata. Iluż to godnych czci bohaterów ruszało z Charonem w drogę przez Tartar, Styks lub Acheron, okradało Olimp jak Prometeusz lub schodziło jak Orfeusz do Hadesu? Ile istot boskich lub półboskich w Asyrii, Mezopotamii, w starożytym Egipcie lub w antycznej Grecji z podniosłą radością zbierało się wokół bogiń i bogów? Iluż autorów, tak jak Dante Alighieri, John Milton albo Luís de Camões, powracało do tych chronotopów, ożywiając je nowymi opowieściami? Jak wielu czytelników przeżywało wzruszenie przy miłosnych historiach Dekameronu lub przez tysiąc i jedną noc Szeherezady?


***
Literatura, podobnie jak idee, nie zna granic. Nawet granice czasu nie powstrzymają oddziaływania jej postaci, zdarzeń i historii. Może być nawet tak, że na moment znikną w tle, ale jednak wkrótce znowu z całą siłą ożyją w opowiadaniach. W tym miejscu natrafiamy na wyraźny paradoks: choć literatura jest tak nieograniczona, bezpośrednia i nieprzemijalna, to (teoretyczna) refleksja nad nią może traktować ją jedynie w sposób partykularny, ograniczony, „pokawałkowany”, ponieważ od początku podlega całkowicie innym zasadom. Przede wszystkim nie dysponuje taką twórczą swobodą jak literatura, gdyż ogranicza ją już sam przedmiot analizy, a proces egzegezy następuje (w normalnym wypadku) za pomocą aparatu konceptualnego posiadającego własną immanentną logikę, ponieważ zapożyczony jest skądś indziej. W gruncie rzeczy literatura pozostaje przez wieki niezmieniona, to nasz sposób patrzenia na nią się zmienia, nasze pytania, stawiane wciąż na nowo, a przez to i odpowiedzi, których od niej oczekujemy. Ściśle biorąc, moglibyśmy nieco ironicznie powiedzieć, że nasze rozważania nad literaturą mówią nam więcej o nas samych niż o analizowanym przedmiocie, gdyż — jak twierdzi Haun Saussy — wszystkie dzieła literackie a priori są ze sobą połączone, pytanie tylko — jak.