Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Gdy odpowiednio spreparowanej historii używa się do wsparcia konserwatywnych rządów, ignorowanie przeszłości staje się dla postępowej opozycji poważnym ograniczeniem.

Uważam zatem, po pierwsze, że świat jest wyłącznie materialny. Zamieszkują go jednostki ludzkie, które samodzielnie, kierując się kalkulacją, instynktem lub emocjami, podejmują mniej lub bardziej sensowne działania. Wszystko inne: bogowie, narody, społeczne klasy i kasty, państwa, pieniądz i wielkie idee w rodzaju praw człowieka lub sprawiedliwości - istnieje jedynie we wspólnym wyobrażeniu ludzi. Powszechna akceptacja tych samych wyobrażeń umożliwia efektywną współpracę, dzięki której ogół może osiągnąć wyższy poziom materialnego komfortu - i tylko to nadaje tym konwencjom względną trwałość i solidność. Z faktu, że wszelkie idee (a więc również pozornie uniwersalne wartości) nie są niczym więcej niż produktem wspólnego wyobrażenia wynika, że często bywają one wzajemnie sprzeczne. Stąd właśnie biorą się filozoficzne, religijne i polityczne spory, trwające nawet przez całe stulecia.

Beznadziejne ze względu na brak międzynarodowej koniunktury powstania z lat 1794, 1830, 1863 i 1944 są zjawiskami ciekawszymi dla zajmujących się martyrofilią kulturoznawców niż dla politycznych analityków.

Przemyślawszy sprawę, dochodzę do wniosku, że inaczej być nie może: historia Polski jest rzeczywiście historią dyletanctwa, partactwa i krótkowzroczności.

Kontrreformacja prowadziła nie tylko do politycznego upadku, lecz także do intelektualnego i moralnego regresu. Nie jest zbiegiem okoliczności, że polski udział w europejskich debatach filozoficznych wygasa pod koniec XVI wieku, po śmierci trzech protestantów: Jana Łaskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego i Mikołaja Reja. W Wieku XVII najpoważniejszy wkład Rzeczpospolitej w rozwój nauki również był udziałem protestanta, astronoma Jana Heweliusza. Przykłady można by mnożyć, a porównanie jakości publicystyki kacerskiej i papistowskiej wypadłoby zdecydowanie na korzyść tej pierwszej.