Salman Rushdie urodził się w 1947 roku w Bombaju, lecz już w wieku 13 lat przeniósł się do Anglii. Nauki pobierał między innymi na prestiżowym uniwersytecie w Cambridge, gdzie studiował historię. Pierwszą książkę wydał w 1975 roku, lecz uznanie krytyków przyniosła mu druga powieść – „Dzieci północy”, nagrodzona Nagrodą Bookera. Jego czwarta książka, „Szatańskie wersety”, to do tej pory najbardziej kontrowersyjna publikacja pisarza. W swojej twórczości Rushdie stara się połączyć Wschód z Zachodem – wykorzystuje perspektywę postkolonialną i swoje własne doświadczenia jako imigranta, by pisać o sytuacji i problemach Subkontynentu Indyjskiego; stosuje stylistykę magicznego realizmu. Od dwudziestu lat mieszka w Stanach Zjednoczonych.

To tyle, jeśli chodzi o encyklopedyczne hasło „Rushdie w pigułce”. Co jeszcze należy wiedzieć przed sięgnięciem po oczekiwaną nową książkę autora, zatytułowaną „Quichotte”, która właśnie ma polską premierę?

1. Wyrok: śmierć, czyli o „Szatańskich wersetach”

„Szatańskie wersety” to książka, z którą najczęściej kojarzone jest nazwisko pisarza. Nic dziwnego – za jej wydanie autorowi grożono śmiercią, doszukiwano się w niej bowiem bluźnierczych dla islamu treści. Ajtollach Ruhollah Chomejni w 1989 roku ogłosił fatwę w państwowym radio irańskim:

W wyniku fatwy Rushdie musiał się ukrywać. Był chroniony przez Scotland Yard, a miejsce jego pobytu było nieznane aż do 1998 roku, dzięki czemu udało mu się ujść z życiem. Mniej szczęścia mieli tłumacze jego książek. Hitoshi Igarashi, autor przekładu na język japoński, został ofiarą ataku nożownika i zmarł w lipcu 1991 roku; podobnie zaatakowano również Ettore Capriolo, tłumacza na język włoski – kilkukrotnie pchnięto go nożem, lecz przeżył – a norweskiego wydawcę postrzelono. W sumie śmierć poniosły 22 osoby. O całej sprawie mówiły media na całym świecie, a Rushdie zyskał taką sławę, jakiej nie mogłyby zapewnić literackie nagrody.

2. Od Bookera do… Nobla?

Rushdie, mimo że kontrowersyjny i w wielu kręgach uznawany za bluźnierczego, jest również laureatem wielu ważnych nagród. Choć jego pierwsza powieść, „Grimus”, przeszła bez wielkiego echa (inaczej mówiąc – zebrała bardzo nieprzychylne recenzje), to druga, „Dzieci północy”, przyniosła mu Nagrodę Bookera, najbardziej prestiżowy laur w świecie literatury anglojęzycznej. Co więcej, książkę nagrodzono też „Bookerami Bookerów”, czyli wyróżnieniami wręczanymi w 1993 i 2008 roku, by uczcić odpowiednio 25- i 40-lecie tej nagrody. Rushdie jest też dwukrotnym laureatem Whitbread Book Awards (dziś: Costa Book Award) czy Nagrody Aristeion; na koncie ma też szereg innych wyróżnień. Mówi się też o tym, że Rushdie zasługuje na literackiego Nobla, plotki jednak głoszą, że Komisja Noblowska chce uniknąć skandalu w krajach muzułmańskich. Jego najnowsza książka „Quichotte” również zdobyła nominację do Nagrody Bookera (finalnie wygrały Bernardine Evaristo oraz Margaret Atwood).

3. Romans z popkulturą. Rushdie i „Dziennik Bridget Jones”

Salman Rushdie jest znany z tego, że lubił zabierać głos w wielu sprawach, nie stronił także od komentowania polityki. Pojawiał się też w dziełach popkultury. Przy okazji warto wspomnieć, że pracę piórem zaczynał od bycia copywriterem w agencji Ogilvy – w sumie pracował w reklamie 10 lat. To on jest autorem między innymi hasła reklamowego dla czekolady Areo: „irresistibubble” (w wolnym tłumaczeniu: „bąbelki nie do odparcia”). Wracając jednak do popkultury: gdy był już sławnym pisarzem, wcielił się w samego siebie na planie hitu „Dziennik Bridget Jones”. Pisarz zagrał epizod, w którym rozprawia o teoriach literackich i dyskredytuje oczytanie głównej bohaterki. Dodajmy, że Rushdie był także poniekąd związany z telewizją za pośrednictwem swej czwartej żony, która była Padma Lakshmi, indyjsko-amerykańska aktorka, modelka i prowadząca amerykański reality show „Top Chef”. W 2016 roku Rushdie wystąpił też w sitcomie Larry'ego Davida „Pohamuj swój entuzjazm”, w którym obśmiewał nałożoną na niego fatwę (opowiadał na przykład o płynących z niej korzyściach, takich jak możliwość wymigania się od niechcianych spotkań czy... zwiększone zainteresowania kobiet).

4. Bluźnierca czy prorok? Ateista, filantrop i szlachcic

Autor „Szatańskich wersetów” otwarcie określa się jako ateista; uważa też, że wolność słowa nie powinna być ograniczana czyimś wyznaniem czy obawą przez obrazą uczuć religijnych (dodajmy, że w latach 90. obowiązywało prawie angielskim tzw. common law of blasphemy – przestępstwo bluźnierstwa religijnego). Jeśli jednak odsunąć kontrowersje na bok, Rushdie pozostaje niewątpliwie świetnym pisarzem, którego twórczość nie powinna być jedynie postrzegana w kontekście fatwy sprzed ponad 30 lat. Dowodem najwyższego uznania dla jego osiągnięć jest między innymi tytuł szlachecki, nadany mu przez królową Elżbietę II 16 czerwca 2007 roku za zasługi na rzecz literatury. Twórca jest również zaangażowany w działalność dobroczynną – należy do rady nadzorczej organizacji non-profit „The Lunchbox Fund”, która zapewnia posiłki dzieciom w Republice Południowej Afryki (w zarządzie zasiada między innymi Joaquin Phoenix).

5. „Quichotte” – filozoficzna powieść drogi

Najnowsza publikacja Salmana Rushdiego to powieść szkatułkowa: jej bohaterem jest podstarzały pisarz, Sam DuChamp, który chcąc stworzyć ważne literackie dzieło wymyśla postać komiwojażera Quichotte’a, który wyprawia się w wielką podróż przez Stany zjednoczone. Losy autora i wymyślonej przez niego postaci przeplatają się, w czym pomaga autorowi – tym razem Rushdiemu – wprowadzenie elementów science fiction i surrealizmu. „Quichotte” to rasowa powieść drogi; opowieść o współczesnej Ameryce, w której ludzie karmią się kiczowatymi programami telewizyjnymi i opioidami, a prawdę trudno odróżnić od fikcji.

Co o nas samych mówi Rushdie w najnowszej książce? Czy jego słowa mogą dziś obrazić, czy raczej rozbawić? Warto sprawdzić samemu i wraz z Quichottem wybrać się w wielką podróż po amerykańskich bezdrożach.

#czytamwdomu #kupujeksiazki

[ec]