„Bez względu na to, gdzie jestem, zawsze jestem w Trynidadzie”

Na początek warto wspomnieć w kilku słowach o samej autorce – Ayanna Lloyd Banwo urodziła się w 1980 roku na wyspie Trynidad, stanowiącej część państwa złożonego z dwóch wysp, Trynidadu i Tobago, a od roku 2017 mieszka w Wielkiej Brytanii. Jak jednak zaznacza w wywiadzie dla portalu Bigblackbooks: „Ponieważ przyjechałam do Anglii późno, nie czuję, że znam to miejsce, bo żadnego innego miejsca nie znam tak, jak Trynidadu. Właściwie to zawsze, bez względu na to, gdzie jestem, jestem w Trynidadzie. Dom jest stały, oczywisty, prawdziwy. Anglia to dla mnie wciąż miejsce wyimaginowane, które nie do końca istnieje w mojej świadomości”.

„Kiedy byłyśmy ptakami” (na język polski przełożone przez Tomasza Wyżyńskiego) jest debiutancką – i niejednokrotnie nagrodzoną – książką Llloyd Banwo. Powieści przyznano OCM Bocas Prize for Caribbean Literature, czyli coroczne wyróżnienie, którego laureat(k)ami są twórcy i twórczynie z Karaibów, a także Author’s Club Best First Novel Award, Goldsboro Books Glass Bell Award oraz American Book Award. Utwór znalazł się również na krótkiej liście nominowanych do Jhalak Prize, Kitschies Golden Tentacle Award i McKitterick Prize.

No dobrze, ale pora przejść do samej powieści.

„Nikt nie chce pracować z umarłymi”

„Kiedy byłyśmy ptakami” ma dwoje głównych bohaterów – Yejide (St Bernard) i Darwina (a właściwie: Emmanuela Darwina). Choć ona i on pochodzą z dwóch różnych domów, połączą ich umarli. W życiu Yejide nieżyjący byli obecni od zawsze – kobiety w jej rodzinie posiadają bowiem wyjątkowy dar (a może przekleństwo?) – tylko one potrafią przeprowadzać dusze mieszkańców miasta Port Angeles do zaświatów. Śmierć towarzyszy więc Yejide od dzieciństwa, jednak gdy umiera jej matka, Petronella, młoda kobieta nie czuje się gotowa do odziedziczenia po rodzicielce roli tej, która przeprowadza zmarłych na tamten świat – relacje między matką a córką były bowiem bardzo skomplikowane. Yejide nie wie zresztą, czy chce pełnić tę funkcję, czy nie pragnęłaby, aby jej życiowa droga prowadziła bardziej ku życiu. Towarzyszą jej wypowiedziane szorstkim głosem matki słowa:

Z kolei Darwin, syn samodzielnej mamy, jest, jak jego matka, pobożnym rastafarianinem. Przede wszystkim z tego powodu – a także z racji bardzo złej sytuacji materialnej rodziny – Darwin nie miał w szkole najłatwiej, choć nigdy nie pozwolił, by mocno mu dokuczano. Pobożny rastafarianin nie uczestniczy w pogrzebach, ma zakaz zbliżania się do zwłok. Dlatego gdy mężczyzna dostaje propozycję pracy na wielkim cmentarzu Fidelis w Port Angeles, robi wszystko, by tej pracy nie przyjąć. W urzędzie otrzymuje jednak ultimatum – albo ta praca, albo żadna inna. Bohater, chcąc pomóc schorowanej matce finansowo, pełen obaw, przyjmuje tę ofertę, narażając się tym samym na jej gniew, a także przyjmując wyzwanie, któremu sam nie wie, czy zdoła podołać. Ścina swoje długie dredy i od tego momentu staje się jednym ze stróżów cmentarza i grabarzem w jednym. I to właśnie na Fidelis dwójka głównych bohaterów spotyka się po raz pierwszy.

Jak zaznacza Lloyd Banwo, do napisania książki, w której tak wiele jest śmierci, skłoniło ją doświadczenie straty bliskich osób w krótkim czasie (swoją powieść autorka dedykuje rodzicom, Gale i Ronniemu – „Są martwi, ale nie śpią”). Bo światy żywych i umarłych w „Kiedy byłyśmy ptakami” współistnieją. Jak mówi autorka:

„Kiedy byłyśmy ptakami” zainspirowała również pandemia. Lloyd Banwo pisała powieść w czasie zwiększonej liczby zachorowań, gdy od pięciu miesięcy mieszkała sama w hrabstwie Norfolk i przez tak długi czas nie rozmawiała z nikim innym. Sprawdzała tylko kolejne raporty przedstawiające rosnące słupki, mówiące o ofiarach śmiertelnych wirusa.

„Trynidad jest rzeczywisty. Geografia, postacie i miejsca, w których rozgrywa się powieść, to fikcja literacka”

Ten wielki cmentarz Fidelis, który połączy Darwina i Yejide, jest – jak zaznaczyła sama autorka – wzorowany na Lapeyrouse Cemetery w Port of Spain (książkowe miasto to, przypomnijmy, Port Angeles) na Trynidadzie. Bo choć konkretne miejsca, ich nazwy, bohaterowie nie istnieją w rzeczywistości, to rzeczywisty jest w książce Trynidad. Już od samego początku książki, w której autorka czytelnikom i czytelniczkom – a książkowa babcia Yejide swojej wnuczce – przedstawia pewną baśniową (raczej z rodzaju braci Grimm) opowieść. Opowieść, która – podobnie jak wspomniane wcześniej miejsca, nazwy – jest zmyślona, ale zdecydowanie osadzona w tym, co trynidadzkie. Jak mówi autorka:

„Władza należy do kobiet”

„Kiedy byłyśmy ptakami” to także powieść o relacjach międzyludzkich. Tych między matką i córką, o miłości między kobietą a mężczyzną, o relacjach międzypokoleniowych – a w tym prym wiodą w powieści kobiety. To one w rodzinie St Bernard odpowiadają za odprowadzenie zmarłych na drugą stronę, to one są spadkobierczyniami rodzinnych tradycji. Sama autorka mówi, że taką decyzję fabularną podyktowało jej własne wychowanie – to mama, a także babcia i ciocia ze strony mamy opowiadały jej w dzieciństwie mnóstwo historii, więc siłą rzeczy odpowiedzialność za ich przenoszenie z pokolenia na pokolenie stała się u niej „kobieca”.

Powieść trynidadzkiej autorki pełna jest jednak także (nie tylko) dobrych mężczyzn. Jak mąż Petronelli, matki głównej bohaterki, Peter. I jak sam Darwin. Jak pan Julius, starszy mężczyzna opłakujący ukochaną żonę. Ale przede wszystkim jest to również książka – choć tyle w niej śmierci – o życiu i nadziei.

O autorce

Ayanna Lloyd Banwo (ur. 1980) jest pisarką z Trynidadu i Tobago. Jej debiutancka powieść When We Were Birds zdobyła nagrodę Bocas Prize for Caribbean Literature 2023, nagrodę Authors’ Club Best First Novel Award i znalazła się na krótkiej liście do Jhalak Prize i McKitterick Prize. Jej prace zostały opublikowane w wielu czasopismach, a ona sama jest laureatką nagrody Eccles Centre i Hay Festival Writer’s Award w 2023 roku. Obecnie mieszka w Londynie z mężem i pracuje nad swoją drugą powieścią.

Chcesz kupić książkę „Kiedy byłyśmy ptakami” w cenie, którą sam/-a wybierzesz? Ustaw dla niej alert LC.

Książka jest już w sprzedaży online. 

Artykuł sponsorowany, który powstał przy współpracy z wydawnictwem