Doceniony za granicą już wiele lat temu, w Polsce wpisany był na „czarną listę”, obserwowany przez „agentów”, za sprawą cenzury niedostępny dla większości Polaków i na dłuższą metę zakazany. Publikował więc za granicą, ujawniając plamy na obliczu „partii”, piętnując komunistów, zdzierając z ich działań woal, którym tak starannie okrywali brak logiki swoich poczynań.

„Oko Dajana” to zbiór trzech opowiadań, których wspólnym mianownikiem jest kampania antysemicka z lat 60. XX wieku przeprowadzona w niezwykle niegodziwy sposób przez PZPR (Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą). Przebieg i skutki tamtych działań były haniebne, nic więc dziwnego, że ich odbiciem stała się twórczość pisarza. Zbiorowi temu nadano tytuł „Oko Dajana” z uwagi na to, że akurat to opowiadanie najdobitniej ukazuje sytuację tamtych lat. Oprócz niego zaprezentowano również dwa inne: „Western” i „Bliźniak”. Wszystkie oscylują wokół sposobów, jakimi posługiwali się komuniści, zbierając „dowody” w swoich śledztwach, i manipulacji, które stały się znakiem tamtych czasów. Bohaterowie to mężczyźni, których czytelnik nie tylko lubi, ale z którymi może się utożsamiać, chociaż minęło już tyle lat i tamte ich problemy są nam najprawdopodobniej obce. Mimo to autor tak nam prezentuje swoich bohaterów, że wchodzimy w ich skórę już od pierwszych stron i tak jak dla nich system działania „partii” jest niezrozumiały, tak i dla nas staje się on zagadką, w którą zostajemy uwikłani. Intrygi, fałszywe zeznania, kłamstwa wypowiadane ustami zaufanych kolegów, matactwa i wszechobecny strach, że ktoś się dowie, ktoś doniesie, że trzeba będzie udowodnić coś, na co nie ma dowodów.

„Pingpongista” stanowi nawiązanie do wydarzeń, które miały miejsce w Jedwabnem 10 lipca 1941 roku. Zainspirowani antysemicką polityką niemieckiego okupanta, Polacy dokonali tam masowego mordu na ludności żydowskiej, która do tego dnia zgodnie dzieliła z nimi miasteczko i stanowiła najbliższe sąsiedztwo. Ich dzieci razem bawiły się na co dzień, przyjaźniły ze sobą, zaś sami oprawcy niejednokrotnie byli z nimi w bliskich stosunkach, ale tego dnia w brutalny sposób zabili około 340 osób, zarówno kobiety, mężczyzn, starców, jak i dzieci, a jedynym tego powodem było ich żydowskie pochodzenie. Autor zmienia nazwę miejsca zdarzeń na Cheremiec, ale nie ulega wątpliwości, że mówi o Jedwabnem. Wydarzenia tamtych lat ukazane są z perspektywy dorosłego już człowieka, będącego jako dziecko świadkiem pogromu swoich sąsiadów, w tym najlepszego przyjaciela, świetnie zapowiadającego się pingpongisty, którego nie udało mu się wtedy uratować. Wiele lat później powraca do Cheremca i ukazuje nam ludzkie sumienia. Bardzo ciekawe jest spojrzenie na tę zbrodnię z takiej perspektywy.

Nienawiść nie może skutkować niczym dobrym, a antysemityzm był jedną z najgorszych postaw. Nienawiść prowadzi często do przemocy, usypia sumienie i popycha do zbrodni. Józef Hen, Polak żydowskiego pochodzenia, najlepiej wie, jak to jest być ofiarą antysemityzmu. Polecam jego twórczość jako jedną z najważniejszych w ostatnim półwieczu.

Izabela Straszewska