Degrengolada polskich sił zbrojnych w XVIII wieku była ewenementem na niespotykaną skalę, biorąc pod uwagę wielkość państwa i jego rangę polityczną w XVII wieku. Autor ukazuje w książce proces formowania się nowożytnych armii, szczególnie intensywnie przebiegający wśród sąsiadów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jej późniejszych rozbiorców. Dysproporcja pod względem militarnym między państwem polskim rządzonym przez dynastię Saską, a Prusami króla Fryderyka II, Rosją carycy Elżbiety (a później Katarzyny) i Austrią Cesarzowej Marii Teresy jest wprost niebywała. Emanuel Rostworowski tłumaczy istotę tego zjawiska antymilitaryzmem szlacheckim ("kto służy - wolność traci", mawiali nasi przodkowie), który miał swoje korzenie nie tylko w czasach rujnującej Polskę III wojny północnej oraz tradycyjnej niechęci szlachty do płacenia podatków. Każdy kto wysuwał pomysł powiększenia wojska był odsądzany od czci i wiary, jako pragnący wprowadzić absolutum dominium, tzn. chcący aby władca przy pomocy zwiększonej siły militarnej wprowadził rządy absolutne. Strach szlachty przed tą wizją był wprost groteskowy. W takiej sytuacji bezbronna Rzeczpospolita skazana była na panoszenie się na swym terytorium obcych wojsk, oraz nie potrafiła w żaden sposób przeciwstawić się rosnącej presji politycznej mocarstw ościennych, od których zależało wszystko co działo się u ich słabego sąsiada. Sytuacja zaczęła się odwracać w czasie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jakkolwiek oligarchia/anarchia magnacka trzymała się w dalszy ciągu bardzo mocno, to tu i ówdzie zaczęły pojawiać się nieśmiałe projekty aukcji wojska. Ogólny duch reformatorski objął także sferę wojskowości, ideolodzy szlacheccy, reprezentanci polskiego Oświecenia, zaczęli bić na alarm. Rostworowski skupia się w swojej pracy szczególnie na latach bezpośrednio poprzedzających przełomowe czasy Sejmu Wielkiego. Fermentacja umysłów, jak to określił król Poniatowski, postępowała coraz bardziej, i nawet wśród bardziej postępowych przedstawicieli magnaterii znaleźli się tacy, którzy dostrzegli problem. Otóż bardzo młody podówczas książę Adam Jerzy Czartoryski wysunął projekt powiększenia liczby wojska szlacheckiego o zaciąg chłopski. Proponował on, aby po wysłużeniu przez chłopa - z ojca na syna - przez 6 generacji po 20 lat w armii, następne pokolenie włościańskie uzyskiwało wolność osobistą. Pomysł ten zakładał że już... w drugiej połowie XX wieku, rodziny chłopskie, których przodkowie, zgodnie z ww. zasadami, odsłużą (łącznie 120 lat!) w wojsku przewidywany okres, nabędą w końcu wolność osobistą. Nie było wszakże w projekcie mowy o prawach politycznych dla tak łaskawie potraktowanego chłopstwa.
Po książkę Emanuela Rostworowskiego powinien sięgnąć każdy, kto interesuje się sytuacją polityczną Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku. Wyjaśnia ona w przystępny sposób genezę słynnej uchwały Sejmu Czteroletniego o powołaniu 100 tyś. armii.

Degrengolada polskich sił zbrojnych w XVIII wieku była ewenementem na niespotykaną skalę, biorąc pod uwagę wielkość państwa i jego rangę polityczną w XVII wieku. Autor ukazuje w książce proces formowania się nowożytnych armii, szczególnie intensywnie przebiegający wśród sąsiadów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jej późniejszych rozbiorców. Dysproporcja pod względem...