Żona, matka, kochanka czy starsza siostra? A może pielęgniarka, opiekunka, niania albo menadżerka, promotorka, muza czy kuratorka? Kim była kobieta urodzona jako Jelena (lub Helena) Dymitriewna Diakonova, a znana powszechnie jako Gala Dalí? Czy istniała jako niezależny byt czy tylko, jak życiodajna płynąca woda, inspirowała mężczyzn – artystów, z którymi się wiązała i ukazywała innym odbicia ich twarzy – zniekształcone i wyolbrzymione? A może była zręczną manipulantką, oportunistką i chciwą nimfomanką, pozbawioną zasad moralnych karierowiczką, wspinającą się na ramionach gigantów artystyczną karlicą? Na te i inne jeszcze pytania próbuje odpowiedzieć w biograficznej powieści „Gala-Dalí” hiszpańska autorka Carmen Domingo.

Urodzona w Rosji, z której z ulgą wyrwała się po raz pierwszy jako siedemnastoletnia kuracjuszka do szwajcarskiego sanatorium, Gala nie traciła na darmo czasu. Już w uzdrowisku pokazała siłę swojego charakteru i tam właśnie narodziła się jako kobieta o imieniu Gala. Rozkochała w sobie początkującego wtedy poetę Eugène’a Émile’a Paula Grindelia, któremu wymyśliła pseudonim Paul Éluard. Po kuracji wróciła do Rosji, by po kilku latach, w czasie wojennej zawieruchy, już na zawsze opuścić ojczyznę oraz rodzinę i nie wrócić do nich nigdy – ani fizycznie, ani emocjonalnie – po to, by bez reszty zatracić się w nowym, wykreowanym przez siebie życiu. Zresztą Gala nigdy nie przejmowała się niczym – ani opinią innych, ani normami społecznymi, religijnymi czy artystycznymi – poza własnymi potrzebami. Jako żona poety była wierna tylko własnym instynktom i popędom, do których nie zaliczała się ani monogamia, ani uczucia macierzyńskie. Matką bywała tylko dla swoich mężów i kochanków, nigdy dla spragnionej uczucia córki. Emocjonalnie wyrachowana, zatracić potrafiła się tylko w seksie, pieniądzach i własnych myślach.

Zawarta w 1929 roku znajomość z młodszym o dekadę Salvadorem Dalí stała się punktem zwrotnym dla obojga. Gala porzuciła męża i związała się z malarzem dożywotnio na ponad półwiecze, pełniąc dla artysty role muzy, opiekunki, agent, pielęgniarki, towarzyszki oraz niezastąpionej wyroczni w sprawach życia codziennego oraz artystycznego. Burzliwe dzieje tej pary oraz wcześniejsze koleje losu tej nietuzinkowej kobiety możemy poznać bliżej dzięki wspomnianej wyżej książce. Napisana z nerwem, bogata w szczegóły biograficzne oraz okraszona wieloma doskonale wplecionymi w fabułę cytatami i anegdotami powieść z pewnością zachwyci czytelników lubiących śledzić wątek przeplatania się sztuki i życia w biografiach wielkich twórców XX wieku. Jednocześnie życie Gali i Salvadora to kawał historii literatury i sztuki, nie tylko europejskiej, ale i amerykańskiej. Nie sposób także oprzeć się wrażeniu, że kariera Salvadora Dalí – jego wizerunek, wystawy, zlecenia, wzmianki w prasie, publikacje – to jedna z pierwszych, starannie przemyślanych i zaplanowanych, nowoczesnych strategii marketingowych w dziedzinie kultury. Mózgiem i nadzorcą tej kampanii była osoba, której jednym dziełem pozostaje stworzony przez nią wizerunek duetu Gala-Dalí, tak sugestywny, że uwierzył w niego sam Salvador podpisując w taki sposób większość swoich prac.

Podziwiana i pożądana bądź nienawidzona i pogardzana Gala rzadko pozostawiała kogokolwiek obojętnym. Obdarzona charyzmą, ogromną siłą seksualną i męską siłą charakteru kobieta-wizja, bezpaństwowa muza artystów różnych dziedzin sztuki, nurtów i narodowości, przetrwała uwieczniona w obrazach swojego męża oraz w nieuchwytnej aurze pałaców i zamków – muzeów: w Púbol czy Figueres. Jej imię przypomina postać Gai – matki-ziemi, potężna siła płodna i stwórcza, ale także niszcząca oraz przynosząca konflikty i śmierć. Jej postać i dzieło fascynuje i przyciąga rzesze miłośników sztuki i turystów, jednocześnie jednak pozostawia uczucie ulgi niemożności obcowania z samą Galą. Bywają bowiem takie dzieła sztuki oraz umysły, które, choć piękne i przyciągające jak magnes, w bezpośrednim kontakcie mogłyby okazać się trujące, jak biały oleander.

Książka zdobędzie uznanie czytelników ciekawych świata i lubiących odniesienia do rzeczywistych wydarzeń. Dla osób posiadających dużą wiedzę o słynnej parze Dalí może okazać się nieco przewidywalna. Na plus warto jednak odnotować ciekawy pomysł z klamrą, spinająca fabułę oraz intrygujące przemyślenia wiekowej bohaterki, stawiające ją gdzieś w sąsiedztwie Doriana Graya i Narcyza z jednej strony, a z drugiej w towarzystwie celebrytek korzystających z masochistycznym uporem z dobrodziejstw (przekleństw?) chirurgii plastycznej. Ironia losu polega zaś na tym, że nieżyjąca od ponad trzech dekad, przerażona na starość własnym przemijaniem Gala, dla nas wciąż jest nieśmiertelna.

Jowita Marzec