Janusz Bogdanowski

Imponujące dzieło i klasyka gatunku, do której odwołuje się wciąż wiele osób. Opowiada o historii architektury obronnej, począwszy od okresu pierwotnych umocnień w jaskiniach, przez okres grodowy, kiedy wynaleziono wał i konstruowano go na kilka różnych sposobów, następnie dochodzi do okresu wieżowego, gdzie na obwodzie grodu, ponad bramą ktoś wpadł na pomysł ustawienia wieży strażniczej (samborza),która następnie ewoluowała do samodzielnej wieży, która pozbawiona otworów w ścianach służyła jako niedostępne schronienie i platforma rażenia z wysokości. Następnie przechodzimy od systemu wieżowego, z pozbawionym aktywnej roli murem, do systemu basztowego, gdzie baszty zyskują w ścianach strzelnice i wysuwają się przed lico kurtyny, żeby umożliwić obronę skrzydłową. Kolejna epoka redukuje wysokość baszt, które okazują się podatne na burzenie artylerią--rodzi się system bastejowy. Niestety, basteje okazują się mieć martwe pola w narożach twierdzy (niemożliwe do ostrzału) i jako rada na ten mankament rodzi się system bastionowy. Z kolei w miarę dalszego rozwoju artylerii system bastionowy daje niedostateczne możliwości ostrzału dalekiego przedpola--rozwija się system kleszczowy (kosztem pogorszonej znów obrony bliskiej). Jako rada na słabszą obronę bliską, rozwija się wreszcie system poligonalny, gdzie fosy bronią specjalne ośrodki, zwane kaponierami. Ale to już ostatnie podrygi "zamkniętych" ośrodków fortecznych. Zaczynają powstawać systemy fortowe, gdzie zamiast kurtyny-muru, zaporę stanowi ogień z dział. Najpierw forty ześrodkowane, typowo artyleryjskie, potem forty grupowe, różnicujące elementy fortu na forty artylerii, piechoty, baterie, itd, i w końcu dochodzimy do systemów fortyfikacji rozproszonej, gdzie forty rozpadają się w konstelacje schronów bojowych, okopów, zasieków, przeszkód przeciwpancernych, znanych z wojen światowych XX wieku. Jeśli kogoś przeraża cena tej książki, może taniej zakupić "Sztukę obronną" tego samego autora. Pokrywa ona bardzo podobny zakres tekstu, różni się natomiast ilustracjami i brakiem słownika pojęć architektury obronnej (który jest bardzo fajny). Natomiast merytorycznie, wydaje mi się, że z obydwu książek można wyciągnąć podobnie wiele. Warto podkreślić, że prof. Bogdanowski w tej książce załącza około 200 stron rysunków (autorskich). Wśród nich znajdują się ilustracje różnych pojęć architektury obronnej, ale także próby autora rekonstrukcji nieistniejących już, lub zmienionych założeń obronnych--zamków i twierdz. Jest to bardzo wartościowe. Niestety, z ilustracjami wiąże się pewien kłopot. Nie są one zamieszczone w tekście, nie ilustrują go, natomiast zajmują strony 235-486 poza tekstem głównym... Nigdy nie wiemy kiedy tam zerknąć, bo autor nie załączył odnośników do tych ilustracji:( Radą na to jest podwójne czytanie:) Pewnym mankamentem książki jest też miejscami nietypowe słownictwo autora. Sprawiło mi trochę kłopotów w poszukiwaniu materiałów do mojego opracowania, gdyż często w użyciu bardziej powszechne są inne określenia. Np. zamiast kojców i ostrogów fortecznych w internecie spotkać można zwykle nazwę "schron bojowy"; ponadto autor pomylił w kilku miejscach nazwy fortów, do których (skądinąd poprawnie) odnosił się za pomocą numeracji. Niemniej, książka bardzo wartościowa. Podobnie jak po studiach architektury sakralno-pałacowej zaczynamy rozróżniać, dajmy na to, romanizm od gotyku, od klasycyzmu i potrafimy umiejscowić oglądane dzieła w czasie, dostrzegać w nich wpływy myśli różnych epok, tak i tutaj, w końcu odróżniamy basztę od wieży, twierdzę od zamku, rozumiemy przeznaczenie oglądanych elementów, itd. O to chodzi. Ale ja jeszcze muszę poczytać innych autorów w tej materii. Szczególnie w zakresie fortyfikacji nowożytnej, bo ten temat u Bogdanowskiego potraktowany został jakby bardziej skrótowo, choć może to tylko moje wrażenie. Całość materiału opracowałem w streszczenie dostępne na stronie http://mer.chemia.polsl.pl/~pborys/architektura_obronna.pdf Materiał będę (mam nadzieję) rozwijać w miarę zaliczania następnych pozycji, a w końcu chciałbym z tego zrobić prezentację filmową.:)