François Fejtö

Praca francuskiego historyka pochodzenia węgierskiego François (Ferenca) Fejtő, pisanego przez „ő” a nie przez umlaut „ö” jak w bazie LC. Pierwszy raz wydana jeszcze w podziemiu, potem już legalnie, ale małymi środkami i w czasie, gdy tematyka już na nikim nie robiła wrażenia, a szkoda. O ile mi wiadomo później nie wznawiana. Autor przedstawia dość obiektywny obraz historii Czechosłowacji przed II wojną światową, w jej trakcie oraz po zakończeniu. W odróżnieniu od nas Czesi i Słowacy po pierwsze byli przyzwyczajeni do demokracji, po drugie zaś nie mieli negatywnych doświadczeń ani ze Związkiem Radzieckim (bo z nim nie graniczyli) ani z komunistami, która to partia – szczególnie w Czechach była już przed wojna popularna. Do tego jeszcze Czesi (ale i Słowacy, czego autor nie podkreśla) mieli pozytywne doświadczenia z Rosjanami, popierającymi w XIX wieku ich dążenia narodowowyzwoleńcze przeciwko habsburskiej Austrii (w Czechach) i Węgrom (na Słowacji). I tak dochodzimy do zaskakującej nas Polaków konstatacji – komuniści doszli do władzy w Czechosłowacji w lutym 1948 roku bez pomocy armii radzieckiej, a nawet przy jej nieobecności w kraju. Autor, w prosty ale udokumentowany sposób opisuje jak do tego doszło (przygotowania, m.in. infiltracja partii niekomunistycznych, przejęcie „resortów siłowych” – skąd to znamy),dzień po dniu. Pokazuje też zupełnie inny stosunek Czechów do własnego państwa i służby publicznej – demokratyczny minister spraw zagranicznych Jan Masaryk, syn pierwszego Prezydenta Czechosłowacji pozostaje w komunistycznym rządzie „żeby ograniczyć do minimum szkody. Zdołał już uratować 250 osób.” U nas dorobiłby się etykiety zdrajcy. Jego śmierć, do dziś niewyjaśniona – jak pokazuje autor wcale zresztą nie była na rękę komunistom, którzy potrzebowali go do uwiarygodnienia za granicą. Ciekawostką jest to, że niektórzy aktywni aktorzy tego zamachu (m.in. Evžen Loebl. Josef Smrkovsky, Jan Drda),w 1968 roku, jako zwolennicy „praskiej wiosny” i demokratyzacji znajdą się po drugiej stronie barykady. Bardzo dobra, całkowicie u nas niedoceniona praca. Skondensowane wiadomości podane w ciekawy i obiektywny sposób.