Julian Dybiec

Niniejszy zbiór studiów i szkiców poświęcony jest Galicji – krajowi, którego już nie ma. Nie sposób omawiać po kolei wszystkich artykułów zgromadzonych w tym tomie, wszystkie jednak dotyczą spraw galicyjskich i we wszystkich wyraźnie zaakcentowane zostały przemiany, do jakich doszło na tym obszarze przed I wojną światową. Nowoczesność, modernizacja, postęp – te terminy pojawiają się w każdym z tekstów tego zbioru. Niezależnie od tematyki. Ta zaś jest niezwykle różnorodna. Podam kilka przykładów: Andrzej Chwalba podejmuje problem industrializacji Galicji, Gabriela Matuszek śledzi galicyjskie emancypantki, Magdalena Sadlik opowiada o Krynicy, a Marian Stala przedstawia mało znaną futurystyczną powieść Michała Bałuckiego. Mimo iż stosunkowo największa część tekstów „Krakowa i Galicji...” dotyczy zagadnień literaturoznawczych, reprezentowane są też takie dziedziny jak historia sztuki, historia filozofii, a nawet... afrykanistyka. Tak szeroki dobór tematów sprawi, że każdy czytelnik z pewnością trafi na coś, co przykuje jego uwagę. Jak już wspomniałem, zwornikiem wszystkich tekstów jest problem nowoczesności i modernizacji. Wobec zakorzenionego w powszechnej świadomości mitu Galicji jako krainy biednej i zacofanej, a Krakowa jako siedliska elementów klerykalno-arystokratycznych, terminy te wydają się niezbyt dobrze dopasowane. Tymczasem jest inaczej. Epoka autonomii rzeczywiście doprowadziła do rozwoju ziem galicyjskich, w szczególności zaś Krakowa. Czasy to były ciekawe i nie piszę tego wiedziony jedynie nostalgią za la belle époque i Najjaśniejszym Panem (18 sierpnia obchodziłby 184. urodziny!). To właśnie wtedy Galicja „nadgoniła” swoje zaległości względem reszty ziem polskich wydając przy tym wielu wybitnych twórców i naukowców. W przeddzień pierwszej wojny światowej bliższa była nam współczesnym niż epoce o sto lat wcześniejszej. To znacząca zmiana. Szczególnie interesujące dla mnie były szkice dotyczące Krakowa. Ujmują one dzieje tego miasta z bardzo wielu perspektyw: społecznych, politycznych (aż dwa teksty poświęcono stańczykom),ale i urbanistycznych (bardzo ciekawy tekst Jacka Purchli). W tekstach tych można dostrzec, jak Kraków „wyzwalał się” z kołnierza austriackich fortyfikacji i stawał się powoli Wielkim Krakowem z planów Juliusza Lea. Bardzo ciekawe są także oddziaływania między Krakowem i stołecznym Lwowem, a także literackie wpływy cesarskiego Wiednia. Autorzy poruszają wiele zagadnień mało znanych lub wręcz zapomnianych, jak „naftowe” powieści Ignacego Maciejewskiego czy „Dwaj Juliusze” Lucjana Siemieńskiego (czy ktoś dziś jeszcze pamięta o nim jako pisarzu, a nie tylko tłumaczu „Odysei”?). Dobrze udało się im oddać te wahania między tradycją a nowoczesnością, które były udziałem Galicjan tej epoki. Myślę, że publikacja tego zbioru studiów była świetnym pomysłem wydawnictwa Universitas. Jest to książka niezwykle wartościowa, która pozwala lepiej poznać kulturę tego – by użyć słów Normana Daviesa – „zaginionego królestwa”. Tomasz Babnis