Henryk Makarski

„W wierszu przyglądam się sobie, bo słowo to ja” (...)

Poezji Henryka Makarskiego nie da się określić jednoznacznie, jest pełna paradoksów. Z jednej strony chłostał pełnym goryczy i ironii słowem, z drugiej był najczystszej wody lirykiem. Stąd jego poezja oscyluje wokół dwóch nurtów, pierwszy to etyczny niepokój, niezgoda na koniunkturalizm i wszechobecny fałsz, zaś drugi to subtelny liryzm, serdeczny i ciepły. To poezja o uniwersalnych wartościach.

Henryk Makarski urodził się 17 sierpnia 1946 roku w Białej Podlaskiej, zmarł 10 maja 2001 roku w Lublinie. Absolwent filologii polskiej UMCS w Lublinie, poeta, prozaik, autor interesujących reportaży literackich (z podróży po Armenii, Litwie i Ukrainie w latach 1985-1990),dziennikarz. Opublikował 6 zbiorów poezji: W ziemi stwardniałej tonąc (Lublin 1972),Operacyjny stół (Warszawa 1978),Pragnienie (Lublin 1978),Schody bez końca (Lublin 1980),Najłatwiej najtrudniej (Lublin 1984),Za siódmą skórą (Kielce 1996). Był autorem trylogii dla młodzieży, której akcja rozgrywa się w Polsce i Ameryce Południowej (w Peru): Na tropie prapradziadka Waleriana, czyli każdy znajdzie swój dom (Lublin 1983, Lublin 1987, dwa wydania),W pogoni za purpurowym ptakiem (Lublin 1986),Złote serce cesarza (Lublin 1989). To cykl powieści przygodowych dla młodzieży, gdzie autor zgrabnie stosuje tzw. „narrację obrotową”, łącząc czas przeszły ze współczesnością. W całym cyklu powieściowym główny bohater Jacek Dowgiełło, pseudonim „Lolek Balonówa” przepoczwarza się z typowego maminsynka w dojrzałego badacza i poszukiwacza „ złotego serca cesarza”. Poza tym opublikował w czasopismach ogólnopolskich i lubelskich wiele wierszy, opowiadań i reportaży, za które uzyskiwał nagrody literackie i wyróżnienia. Jego twórczość wielokrotnie była prezentowana w programach radiowych. Informacje o nim i jego twórczości opublikował m.in. International Authors and Writers: Who’s Who (Cambridge 1989, 1993).

W środowisku literackim Lublina Henryk Makarski obecny był od 1965 roku, tj. od swego debiutu poetyckiego w dzienniku „Kurier Lubelski”. Jego debiut prozatorski miał miejsce w 1972 roku, w ukazującym się w Lublinie tygodniku literackim „Kamena”. Uczestniczył czynnie w Studenckim Klubie Literackim „Kontrapunkty”, współpracował z Korespondencyjnym Klubem Młodych Pisarzy i Kołem Młodych przy ZLP (1970 – 1980),był członkiem Związku Literatów Polskich Oddział w Lublinie w (1984 – 2001). W latach 1971 – 1973 redagował w lubelskiej „Kamenie” kolumnę literacką „Zapole”. Wchodził w skład zespołów redakcyjnych wielu czasopism literackich ukazujących się w owym czasie w Lublinie. W latach 1973 – 1985 był laureatem wielu ogólnopolskich i lubelskich konkursów poetyckich i prozatorskich, w których uhonorowany został wieloma nagrodami i wyróżnieniami.

Zbigniew Waldemar Okoń, znany poeta chełmski i lubelski, pisał w swoim eseju p.t. „Pamięci Henryka Makarskiego” (Lublin 2005): „Przyjaźń, miłość, uwrażliwienie na sprawy człowieka, wierność sobie i swoim życiowym ideałom, odpowiedzialność za czyny i słowa(...) autoanaliza siebie jako podmiotu lirycznego, przybliżanie czytelnikowi spraw bolesnych i trudnych polskiej rzeczywistości końca XX wieku; zaduma nad naszymi wadami i przywarami, „szczera aż do bólu”, refleksja o Polsce – oto wartości, które zdeterminowały twórczość Henryka Makarskiego.” W jednym z wierszy z cyklu „Czarnoleski syndrom”, pomieszczonym w książce poetyckiej „Najłatwiej najtrudniej”, H. Makarski napisał:

jest taki las między Bugiem a Odrą,
gdzie plenią się pomysły niczym muchomory
(...)białym i czerwonym zdobione kolorem

jest taki jarmark między Bugiem a Odrą
gdzie kupić możesz wszystko – nawet własny honor
nawet zazdrość bliźniego bezinteresowną(...)

jest taki kraj między Bugiem a Odrą
gdzie chamstwo chce być klasą o najwyższej klasie
gdzie „dobroć” znaczy „słabość”(...)
jest wrogiem dozgonnym – kto myśli inaczej

(Oliwa mądrości)


Głośny cykl wierszy Henryka Makarskiego p.t. „Czarnoleski syndrom”, odwołujący się do ponadczasowej poezji Jana Kochanowskiego, przywraca myślom, słowom i rzeczom normalny sens i znaczenie, ludzkie brzmienie, etyczny zakres i humanistyczny kontekst. To poezja dynamiczna, niepokorna, to jednoznaczna deklaracja, że czuł się poetą i był poetą, bez względu na systemy polityczne. Cykl „Czarnoleski syndrom” publikowany był w latach 1978 – 1980 w czołowych pismach literackich w Polsce: „Życie Literackie”, „Kultura”, „Poezja”.
Henryk Makarski należy do tego grona współczesnych poetów polskich, którzy szukali m.in. nowej formy brzmieniowej wyrazu, bawili się słowem, wyznaczali nową melodykę i instrumentację, szukali nowych asocjacji wyrazowych. Krytycy literaccy, tacy jak Piotr Kuncewicz, nazwali to zjawisko stylistyczne „igraniem współbrzmieniami”, dostrzegali w tych wierszach związki z poezją lingwistyczną, // przeżuwać, żuwać, żuć raz jeszcze // albo //już mnie nakłania łania Ania moja // lub //w gęstwiny winy zawleczony nocą // itp. Porównywali tego typu wiersze Henryka Makarskiego z poezją Mirona Białoszewskiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, czy Józefa Czechowicza.

Poezja Henryka Makarskiego jest bardzo interesująca, tak pod względem bogactwa poruszanej tematyki, jak i pod względem poszukiwań nowych środków wyrazu, innej instrumentacji słowa, nagromadzenia asonansów i konsonansów, swoistej melodyjność języka; to powodowało, że zapadała głęboko w pamięć. Były także w jego książkach poetyckich obszary tematyczne, które stanowiły jego obsesję: rodzina, dom i ukochane Podlasie Południowe, gdzie się urodził i wychował. To były dla poety miejsca magiczne - jego prywatna przestrzeń, jego kultura, religia, tradycja i mity. O takiej problematyce też pisał wiersze i to była najczystsza liryka: osobista, delikatna, subtelna, cicha, refleksyjna. Henryk Makarski pozostawił po sobie poezję pełną finezji, filozoficznych głębi, z trafną emocjonalną metaforą, z dużym wyczuciem melodyki i rytmu wiersza, ale też dynamiczną, wojującą, niespokojną, wręcz drapieżną, tworzoną wtedy, kiedy bronił swojej postawy, swoich racji, kiedy nie tolerował wszechobecnej hipokryzji i kłamstwa. Zaskakiwał trafnością i adekwatnością słowa oraz indywidualnością stylu poetyckiego. Jego styl i język sprawiły, że był rozpoznawalny w środowisku lubelskim - artystycznie i poetycko. Poezja Henryka Makarskiego pod koniec XX wieku wykraczała znacznie poza lubelskie środowisko literackie, stając się własnością ogółu i urzeczywistniając marzenia poety. Jego talent artystyczny, dorobek literacki i dziennikarski zostały brutalnie przerwane przez nagłą śmierć, w czasie, kiedy zaczynał zbliżać się do osiągnięcia najwyższych „lotów” artystycznych, do uświadomienia sobie, czym jest słowo, czym jest wiersz, czym jest poezja.

Maria Makarska, Lublin 17.01.2020 r.