Dragoslav Mihailović

Wbrew różnym opisom i recenzjom, nie jest to książka o polityce ani o patriotyzmie. Choć została wydana dawno, w 1968 roku, kiedy nie było jeszcze bloków, „Kiedy kwitną tykwy” jest książką o blokersach. W różnych komentarzach na temat tej minipowieści Dragoslava Mihailovicia, patriotyzm mylony jest z miłością do swojej dzielnicy, a nostalgia za ojczyzną mylona jest z sentymentem do bezpowrotnie utraconej młodości. To, że rzecz dzieje się na przedmieściach Belgradu, a bohater, w wyniku koleżeńsko-rodzinnej zemsty musi uciekać do Szwecji, skąd opowiada o burzliwej młodości, jest tylko pretekstem do opowieści o twardych zasadach życia na robotniczej dzielnicy, o obowiązkowej służbie w wojsku, o ulicznych bójkach, o piciu alkoholu, ale – przede wszystkim – o boksie, który był dla tego środowiska tym, czym teraz jest piłka nożna dla dzieciaków z krajów trzeciego świata. Każdy musiał umieć się bić, a najlepsi przenieśli się z ulicznych podwórek na amatorskie i profesjonalne ringi. Wątek boksu jest zresztą jednym z najciekawszych w książce, a walki są opisane z bardzo sugestywnym, barwnym i fachowym kunsztem literackim. Kobiety, cz też – posługując się językiem belgradzkiej ulicy – „brzanki”, traktowane są w sposób przedmiotowy, by nie rzec – okrutny. „Jakby nie pozwalały, to by nie były gwałcone” – stwierdza jeden z bohaterów. Jednocześnie jednak, cała opowieść opiera się na zemście za splamienie honoru kobiety. Ot, taka przewrotna i pozbawiona logiki była mentalność na Bałkanach tamtych lat. Niby nie aż tak odległe czasy i bliski nam krąg kulturowy, który poznajemy, pokazują, jak dużo się zmieniło. Nie ma już honorowych bójek do pierwszej lub ostatniej krwi. Nie ma chuliganów chodzących po ulicach z nożem w rękach, nie ma uległych kobiet, które są wybierane przez mężczyzn, a nie odwrotnie. Dobrze jest poczytać o tym, czego nie ma. Nieważne, czy z tęsknotą, czy z ulgą.