Krzysztof Rak

Kiedy do pracy zabiera się dwójka wyjątkowych badaczy, to z tego połączenia musi wyjść coś dobrego i w tym przypadku powstało nawet coś więcej, bo bardzo dobrze udokumentowane dzieło pt. „Piekielni sąsiedzi”. Książka ta opowiada o wielkiej polityce dwóch mocarstw Niemiec i Rosji ze szczególnym uwzględnieniem ich relacji międzynarodowych w odniesieniu do Polski ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich 5 wieków. Książkę można podzielić na dwie połowy i w zasadzie każdego z autorów ocenić osobno. Pierwszą część książki w mojej ocenie opracował wybitny polski specjalista historii Prus Grzegorz Kucharczyk, który zarysował dzieje od początku panowania dynastii Hohenzollernów, aż do ich upadku (abdykacji Wilhelma II). Część ta zawiera wiele cennych anegdot i ciekawych faktów oraz posiada mnóstwo ważkich z punktu widzenia geopolitycznego spostrzeżeń. W zasadzie jedyną łyżką dziegciu w całej tej beczce miodu jest sformułowanie o zaborze Śląska przez Prusy i reszcie polskich ziem. Tego typu sformułowanie jest na tyle niefortunne, że w tym kontekście może wywoływać skojarzenie, że Śląsk zmienił panowanie na pruskie w wyniku zaborów, a nie wojen śląskich, co jest nieprawdziwym określeniem. Tym bardziej dziwi mnie fakt, że dwadzieścia stron wcześniej to słowo w kontekście Śląska nie pada, więc albo jest to błąd redakcji tekstu, albo po prostu skrót myślowy autora, który można mu jednak wybaczyć. Ogólnie rzecz ujmując wiek XVIII i okres wcześniejszy nie jest tym okresem, w którym autor czuje się jak ryba w wodzie. Pełnie swoich możliwości profesor Grzegorz Kucharczyk rozwija od okresu kongresu wiedeńskiego, aż do końca I wojny światowej i ten burzliwy dla świata polityki czas jest okresem wielkiej gry dyplomatycznej i etapem wzrostu potęgi Prus, która doprowadzi do Zjednoczenia Niemiec pod ich auspicjami oraz wzrostu znaczenia Imperium Romanowów, na co od czasów Katarzyny II niemały wpływ będą mieli Niemcy bałtyccy. Bardzo trafne jest spostrzeżenie, że oba te kraje zyskiwały na znaczeniu kosztem Polski i ściśle ze sobą współpracowały z małymi wyjątkami, jak np. krótki epizod walki Prus przeciwko Rosji podczas wojen napoleońskich i I wojny światowej. Z wyjątkiem tych wydarzeń państwa te starały się zawsze współpracować na arenie międzynarodowej zarówno politycznie, jak i gospodarczo. Moim zdaniem warte podkreślenia jest, że w książce „Piekielni sąsiedzi” znajduje się bardzo rzetelny i zwięzły opis dojścia bolszewików do władzy. Szczerze powiedziawszy ciężko mi w tym miejscu stwierdzić, przez którego z autorów został napisany ten rozdział lub może został on napisany przez nich wspólnie. Niemniej warte uwagi jest, że w dotychczasowych książkach Doktora Raka było napisane o tych faktach najwięcej, ale co bardziej istotne jest, że zagadnienie to zostało poruszone wraz ze sposobem finansowania, bez którego nie byłoby sukcesu partii, której twarzą był Lenin. Jeszcze 5-10 lat temu takie ustalenia, a nawet „rewelacje” byłyby przejawem rozsiewania teorii spiskowych na szczęście takie prace, jak ta i ustalenia profesorów: Kaczmarka, McDonougha, Musiała kruszą tego rodzaju „mur”. Druga część książki w mojej opinii została napisana przez doktora Krzysztofa Raka, który jest wybitnym znawcą relacji polsko-niemieckich i polsko-sowieckich z okresu międzywojennego, czasów II wojny światowej i okresu powojennego i jest to w każdym miejscu książki widoczne. Na szczególną pochwałę zasługuje rozdział opisujący politykę zagraniczną Stresemanna, którego celem było ułożenie polityki Republiki Weimarskiej na kierunku zachodnim – Locarno (1925) i wschodnim układ berliński (1926). Niemniej ważkie było również streszczenie swojej książki: „Piłsudski między Stalinem a Hitlerem” przez autora w rozdziale o tym samym tytule, w którym zamieszczono najważniejsze zawarte w tamtej książce tezy i ustalenia. Rozdział ten został napisany w sposób wzorcowy. Jednakże do rozdziału ukazującego meandry wielkiej polityki podczas II wojny światowej można się nieco przyczepić. Nie chodzi tutaj o krytykę tez zawartych w książce ani o „czepialstwo”, czy błędy związane z opisem wydarzeń historycznych natury polityczno-społecznej czy geopolitycznej (tutaj na pochwałę zasługuje przytoczenie przemówienia Stalina z 5 maja 1941 roku),ale o streszczenie działań militarnych mających miejsce podczas II wojny światowej na froncie wschodnim między innymi na podstawie książki J. Dimblebyego: „Barbarossa. Jak Hitler przegrał wojnę”. Praca ta opiera się na przestarzałych źródłach i pełna jest prosowieckich sformułowań, które nijak są zgodne z dzisiejszym stanem wiedzy na ten temat. W mojej opinii badaczowi takiej rangi nie przystoi na powoływanie się na tego typu publikacje. Rozdział ten znacznie lepiej można byłoby zakończyć, gdyby pokuszono się o skrócenie tych wydarzeń do minimum, jak w przypadku opisu końca I wojny światowej, gdzie nie było opisów poszczególnych kampanii. W następnych rozdziałach, aż do samego końca utrzymany jest bardzo wysoki poziom, który również obfituje w bardzo ciekawe anegdoty, jak chociażby ta związana z wizytą kanclerza Adenauera w ZSRR w 1955 roku, gdzie korpus dyplomatyczny został przygotowany na ostre libacje alkoholowe i posiadał przygotowane przez niemieckich aptekarzy „odtrutki własnej roboty” na przysłowiowego – kaca. Na uwagę zasługuje również zwrócenie uwagi doktora Raka na to, że państw Niemiec i Rosji po II wojnie światowej nie zmusiło nic tak bardzo do zacieśnienia bliskich relacji, jak posiadanie pewnego surowca naturalnego w postaci – gazu przez Rosję. Była to transakcja wiązana, która uosabiał rosyjski gaz i niemiecka technologia, która była niezbędna do zbudowania całej infrastruktury umożliwiającej transport gazu. Nie był to pierwszy raz, kiedy Niemcy udostępniali technologię a Rosjanie surowiec w historii relacji tych dwóch państw. Tego typu współdziałanie odbywało się przeważnie kosztem Polski, o czym należy pamiętać podczas ewentualnych negocjacji umów gospodarczych z tymi krajami w przyszłości. Zatem książka ta jest niezwykle pouczającą lekturą, której czytanie sprawiało niezwykłą przyjemność i było intelektualną ucztą. Polecam ją każdemu, kto chciałby zgłębić relacje Polski z najbliższymi sąsiadami na przestrzeni wieków i wyciągnąć z nich konstruktywne wnioski na przyszłość.