Postać Adolfa Hitlera ciągle znajduje się w centrum uwagi historyków. Powstała niezliczona liczba jego biografii – od tych bardzo dobrych, wręcz kanonicznych, do całkiem przeciętnych. Nie ma w tym nic dziwnego. Chociaż bowiem Hitler rządził III Rzeszą jedynie dwanaście lat, jego wpływ na losy Niemiec, Europy i świata był ogromny. Po epoce jego rządów nic nie było już takie samo. Nie dziwi więc zainteresowanie biografów jego osobą.

Wśród biografii wodza III Rzeszy bez wątpienia wyróżnia się monumentalna, dwutomowa praca Volkera Ullricha. Autor jest znanym niemieckim historykiem. W Polsce jego dzieło ukazało się nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka, w serii „Oblicza zła”. Tom pierwszy zatytułowany został „Hitler. Narodziny zła 1889- 1939”.

Natomiast recenzowany przeze mnie tom drugi nosi tytuł „Hitler. Upadek zła 1939 – 1945”. Już na wstępie zdradzę, że jest to fenomenalna biografia. Volker Ullrich stworzył dzieło kompletne, prawdziwe opus magnum. Już uważna lektura wstępu informuje nas, że autor korzysta z ustaleń najnowszej historiografii, rozprawiając się ostatecznie z pewnymi mitami narosłymi wokół samego Hitlera i II wojny światowej.

Niektóre jego stwierdzenia wydają się wszak zaskakujące. Jest tak bez wątpienia, chociażby wtedy, gdy stwierdza, że 20 kwietnia 1939 roku (a więc w dzień pięćdziesiątych urodzin Hitlera) „zaczęła się dlań droga ku klęsce, pod gniewnym wzrokiem Nemezis”. Moim zdaniem jest to teza nieco na wyrost. Rozumiem, że autor uważa, iż gdyby Hitler nie wywołał wojny, to by jej nie przegrał. Sprawa jednak według mnie jest bardziej skomplikowana. Wszak sam Ullrich udowadnia niemal przez całą książkę, że Adolf Hitler potrzebował wojny. Była mu ona niezbędna, aby mógł zrealizować swoje cele.

W krótkim wstępie autor nie boi się również wejść w polemikę z Peterem Longerichem i jego biografią Hitlera. Trudno odmówić racji jego argumentacji. Przy pisaniu biografii Hitlera można bowiem popaść w dwie skrajności. Ukazać go jako bezwzględnego dyktatora, który narzucał swoją wolę wszystkim podwładnym, bagatelizując rolę społeczeństwa Trzeciej Rzeszy.

Siłą „Upadku zła” jest natomiast wyważenie racji. Książka została podzielona na osiemnaście rozdziałów, które czyta się jednym tchem. Świadczy to o świetnym stylu autora. Po sześciuset stronach lektury pozostaje niedosyt, że to już koniec. Hitler jawi się w pierwszych latach II wojny światowej jako człowiek obdarzony wyjątkową intuicją. To on planuje główne wojenne ofensywy. Po zwycięstwie nad Polską, a zwłaszcza po szybkiej kampanii na Zachodzie, wzrosła jego pozycja wśród zawodowych oficerów i generałów Wehrmachtu. Przestali oni uważać wodza za dyletanta w dziedzinie wojskowości. Miało to swoje konsekwencje w drugiej fazie wojny.

Adolf Hitler był przekonany – o czym kilkukrotnie przypomina autor – że został wybrany przez Opatrzność. Sprzyjały temu szczęśliwe okoliczności, chociażby wyjście bez szwanku z zamachów na jego życie. Przełomem w historii II wojny światowej i samego Hitlera był atak na Związek Radziecki. Jego ostateczne niepowodzenie – mimo początkowych oszałamiających sukcesów – zadecydowało de facto o klęsce III Rzeszy. W tym sensie – przyjmując najnowsze ustalenia historyków – Ullrich stwierdza, że wojna została przez Hitlera przegrana już w roku 1941. Nie zmienia to oczywiście faktu, że wyniszczające działania wojenne trwały jeszcze kilka lat.

Osobny rozdział został poświęcony kwestii Holokaustu i obsesyjnej nienawiści Hitlera do Żydów. Ich eksterminację na masową skalę umożliwiła mu wojna. Czytając tę biografię, można wysnuć wniosek, że wódz III Rzeszy niejako żył dzięki wojnie. Istotnie, ideologia i gospodarka nazistowskich Niemiec potrzebowała wojny, aby państwo mogło po prostu dalej istnieć.

Warte podkreślenia jest to, że Ullrich stara się dać odpowiedź na pytanie, jak Hitler wyobrażał sobie Europę po wojnie. Korzystając z jego wypowiedzi, kierowanych z różnych okazji do współpracowników możemy poznać jego wizję nowego europejskiego porządku. Autor rozprawia się także z mitami, narosłymi wokół osoby Hitlera, choćby takim, że był on jakoby narkomanem.

„Hitler. Upadek zła 1939 – 1945” to znakomity drugi tom biografii wodza III Rzeszy autorstwa Volkera Ullricha. Autor opisał w sposób kompletny ostatnie sześć lat życia Führera. Czytelnik otrzymał fantastyczną lekturę, obowiązkową dla wszystkich miłośników biografii. Moja ocena to oczywiście 10/10. Znakomity tytuł, który wszystkim polecam.

Wojciech Sobański