Książka powstała na podstawie rozmów przeprowadzonych przez Aleksandrę Plutę z polskimi emigrantami i ich rodzinami w latach 2014-2017. Po kilku stronach wstępu, który przedstawia zarys historyczny i porusza kwestie języka, tożsamości i pamięci, autorka oddaje głos swoim rozmówcom. Ich historie składają się na obszerny wachlarz przeżyć, mozaikę życiowych losów ludzi, których łączą dwie rzeczy: byli zmuszeni opuścić Polskę, a schronienie znaleźli w Brazylii. W ich wspomnieniach pojawiają się sceny z łagrów, z getta, z powstania warszawskiego i z obozów koncentracyjnych, a nawet spod Monte Cassino. Historia życia każdej z tych osób wystarczyłaby na osobną książkę.

Aleksandra Pluta stara się wiernie spisywać wspomnienia swoich rozmówców. Ich opowieści o dzieciństwie i trudach podróży są siłą rzeczy fragmentaryczne, momentami niespójne, co nie zmienia faktu, że stanowią cenne świadectwo. Autentyczności dodają im też charakterystyczne elementy mowy starszych emigrantów: „myśmy kwaterowali”, „żeśmy jeździli”, „strawa” – na szczęście autorka ich nie poprawiała, dzięki czemu czytając tekst ma się wrażenie, jakby się słuchało opowieści bliskich nam osób. Niektóre wspomnienia przeplatają się z zapamiętanymi z młodości wierszami i piosenkami oraz z utworami stworzonymi przez samych bohaterów. Dodatkowo każdy rozdział zawiera skany starych dokumentów i fotografii.

„Droga do Rio. Historie polskich emigrantów” daje czytelnikowi wgląd w znaną i mniej znaną historię Polaków w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu, przedstawioną przez jej uczestników w subiektywny, autentyczny sposób. Ukazuje także powody decyzji o emigracji i trudności, jakie napotkali w podróży i po dotarciu do miejsca przeznaczenia. W kilku przypadkach opowiada też o wzruszających wizytach w ojczyźnie po latach emigracji: co dziwiło, co smuciło, a co cieszyło tych, którym dane było powrócić. To pięknie opowiedziany, ważny fragment naszej historii.

Agnieszka Kruk