Miewamy takie pokusy - z sympatii czy z ciekawości - chcielibyśmy stanąć obok dwojga ludzi i obserwować to, co w nich drzemie, co się między nimi dzieje. Uchwycić istotę tego, co dla nich szczególne, odróżniające ich od innych, wyróżniające spośród pozostałych może.

Czy czytelnik „Historii pewnego małżeństwa” dotrze do świata uczuć i emocji Bronisława Malinowskiego, słynnego polskiego antropologa i jego narzeczonej, z czasem żony Elsie Masson, Australijki, pochodzącej z brytyjskiej rodziny o uniwersyteckich tradycjach? Myślę, że tak.

Wydawnictwo Muza opublikowało właśnie zbiór listów, jakie pisali do siebie Bronio i Elsie od początku ich znajomości, tzn. od 1916 r. aż do 1935 - roku śmierci Elsie. Wydanie jest nader eleganckie. Twarda oprawa w stonowanych kolorach z reprodukcją zdjęcia z archiwum rodzinnego kryje w sobie zbiór starannie opatrzonych komentarzami listów, które pisali do siebie narzeczeni, a później małżonkowie. Między nie wklejone są czarno-białe zdjęcia bohaterów i ich rodziny oraz kolorowe, bo współczesne miejsc, w których przebywali. Czytelnik znajdzie także przedmowę redaktora naukowego wydania Grażyny Kubicy, która notabene opracowała wydany przez Wydawnictwo Literackie w 2002 r. Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu Malinowskiego (wydany po raz pierwszy w 1967 r. ponoć okazał się szokiem dla świata naukowego). Informacje zawarte we wstępie, przedmowach, w tym najmłodszej córki Bronisława Malinowskiego Heleny Wayne, pozwalają przybliżyć wstępnie postacie bohaterów. Nawet ci, którzy właściwie nie znają historii życia uczonego, będą mogli zorientować się w tej materii, a jest ona dość istotna. Mamy przecież do czynienia z naukowcem, antropologiem, twórcą nowoczesnej metody badania innych kultur, tzw. metody obserwacji uczestniczącej, w przeciwieństwie do obowiązującej na początku XX wieku - tzw. antropologii gabinetowej, polegającej na analizie tekstów i sprawozdań pochodzących od innych osób, mających styczność z odmiennymi kulturowo ludami.

W listach do Elsie znajdziemy sporo refleksji na temat pracy Bronisława Malinowskiego. Przecież zanim ich uczucie rozwinie się w pełni, a oni sami zdecydują się na ślub wbrew niechęci rodziców Malinow odbędzie ostatnią podróż do Nowej Gwinei i na słynne Wyspy Trobrianda, które przyniosą mu późniejszą sławę. Niektóre uwagi badacza niewątpliwie okażą się zaskakujące, czasem nawet wzbudzą pewną konsternację czytelnika, bo może nie tak wyobrażał sobie słynnego uczonego, badacza kultury przy pracy, w zetknięciu z Innym. Na pewno zachęcają do lektury słynnych dzieł Malinowskiego, np. „Argonauci Zachodniego Pacyfiku, Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji”. Dość skrupulatnie opowiada antropolog w listach o „zewnętrzności” swego życia, podróży, a także późniejszej pracy na europejskich i amerykańskich uczelniach. Będzie tak czynił cały czas. Elsie Masson była prawdziwą partnerką intelektualną i chciał, by miała rzeczywiste pojęcie o jego codzienności i pracy. W ten sposób chyba także wciągał ją w swój świat, bo ich wspólne życie naznaczone było licznymi rozłąkami, wynikającymi z charakteru kariery naukowej Malinowskiego, jak i późniejszej choroby Elsie.

Wyczytamy w nich także opowieść o miłości, która trwa, pokonując odległości, problemy finansowe, rozczarowania domowe (ach, kolejna córka!), choroby i trudne charaktery, mimo że odnajdziemy sygnały, które czasem zmuszą do postawienia pytania, na ile piękne nagłówki listów: Moje Jedyne Kochanie, Najdroższa Elsusiu są w pełni szczere, a na ile jedynie życzeniowe. Wzrusza niewątpliwie to, co pisze w 1935r. Malinowski: …czuję się jeszcze bardziej związany z Tobą i tęsknię za Tobą tak strasznie, że często mam potrzebę, by usiąść i napisać do Ciebie. Ta potrzeba kazała zapisywać i drobiazgowo informować o tym, w czym się tkwi, by druga osoba miała wrażenie współuczestniczenia.

Z listów dowiemy się, jakie książki czytał Malinowski, na jakie koncerty chadzał i że potańcówki lubił, a czasem nudziły go przyjęcia. Kogo poważał i szanował, a kogo nie cenił. Jaki miał stosunek do Polski, do polskości. Czasem Elsie go upomni, albo nawet mocno zgani za niektóre poczynania czy zaniechania, czasem on będzie czynił wyrzuty swojej ukochanej, że za mało mówi o sobie samej, że chciałby wiedzieć, jak właśnie wygląda, w co jest ubrana. Sam tak się przecież w listach przedstawiał, z upodobaniem chyba także pisał o swoich dolegliwościach, choć to przecież Elsie zmagała się z poważną niewyleczalną chorobą.

Ona- Elsie Masson nie jest tak chimeryczna, skupiona na sobie i analityczna jak on. Napisała w jednym z listów: Wydaje mi się, że ja bardziej uświadamiam sobie życie w danej jego chwili. Choć przyciągnęła Malinowskiego do siebie pracą naukową (napisała książkę opisującą życie australijskich Aborygenów), a żywością umysłu imponowała mu przez cały czas ich wspólnego życia, była dla niego muzą, skrybą i redaktorem naczelnym (określenie biografa Malinowskiego M.Younga), to przecież zrezygnowała po ślubie z własnej niezależnej aktywności, początkowo dla Bronia, później już w związku z chorobą. Chociaż i z nią walczyła z całych sił.

Elsie w tym związku jest zdecydowanie tą postacią, która we mnie budziła pozytywniejsze uczucia. Mam jednak świadomość, z jaką niełatwą sytuacją osobistą borykał się ten światowej sławy naukowiec.

Ale kiedy Cię tu nie ma, uświadamiam sobie, jak kocham robić dla Ciebie różne rzeczy, i że tak długo, jak wszystko dzielimy, nic nie jest naprawdę złe – napisała Elsie do Bronisława. Polecam lekturę tych listów, są znakiem niezwykłej już dziś sztuki epistolografii.

Justyna Radomińska

*Tytuł to określenie stylu pisania Bronisława Malinowskiego i Elsie Masson, użyte przez nią samą w jednym z listów