Po przeczytaniu otwierającego pierwszy tom nowel Stefana Żeromskiego szkicu Wacława Borowego ("Żeromski po latach") trudno oprzeć się wrażeniu, że pisząc o twórczości tego autora nader łatwo narazić się na wtórność. Wszystko co mądre już bowiem napisano, a Borowy skutecznie obnaża wiele zalet i słabości tego ostatecznie wybitnego przecież pisarstwa. Co w Żeromskim urzeka i porywa najbardziej to bezlitosny i pozbawiony złudzeń obraz ludzkiej nędzy, przede wszystkim materialnej, lecz zarazem i duchowej. Bohaterowie pogrążeni w bezgranicznej rozpaczy niczego już nie poszukują, tylko trwają w tym wciąż na nowo przerażającym, lecz zarazem skończonym i ukształtowanym już świecie. Pomijając wszelkie kwestie, o których w kontekście twórczości Żeromskiego zwykło się dyskutować (historia, kwestia socjalna etc.) raz w końcu zapytajmy, czy w ogóle warto wracać do tego rodzaju literatury. Wszak nasze codzienne doświadczenie obfituje w wielość na różnych polach odnoszonych porażek, na cóż więc jeszcze "delektować się" opisami cudzego nieszczęścia? Odpowiedź na tak postawione pytanie musi być trywialna. Literatura, a przynajmniej ta przez duże "L", nie jest od pocieszania i zabawiania czytelnika. Wręcz przeciwnie, musi jątrzyć i wydobywać z nas to wszystko, czego się lękamy, musi nazywać i definiować nasze lęki i obawy po to byśmy wreszcie nauczyli się siebie takimi jacy jesteśmy i poznali świat (o ile to w ogóle jest możliwe) takim jakim on w rzeczywistości jest. Dopiero to daje nam szansę oczyszczenia, dopiero to "stawia nas w prawdzie", której w Nowym Testamencie przypisano moc wyzwalającą.
Szczególnie polecam "Mogiłę. Listy i notatki Maurycego Zycha" oraz "W sidłach niedoli". Opowiadania te (każde na swój sposób) traktują o potędze złudzeń, o tym jak łatwo chwytamy się spraw ulotnych i nietrwałych tylko dlatego, że choć na krótki czas mogą obdarzyć nas nadzieją. Z kolei "Poganin" jest dla odmiany wyrazem wiary w człowieka, który potrafi czerpać z życia na przekór obecnie już utraconej, a silnej niegdyś wierze. Lekcja cierpienia, którą odebrał, nauczyła go poprzestawać na tym co najmniejsze.

Po przeczytaniu otwierającego pierwszy tom nowel Stefana Żeromskiego szkicu Wacława Borowego ("Żeromski po latach") trudno oprzeć się wrażeniu, że pisząc o twórczości tego autora nader łatwo narazić się na wtórność. Wszystko co mądre już bowiem napisano, a Borowy skutecznie obnaża wiele zalet i słabości tego ostatecznie wybitnego przecież pisarstwa. Co w Żeromskim urzeka i...