Poznajemy w nim samego Saladyna (konsekwentnie nazywanego w powieści Salah ad-Dinem). Wybitnemu wodzowi towarzyszymy przez ostatnie 12 lat jego życia, gdy, dzięki swoim talentom militarnym i dyplomatycznym, doprowadził do ostatecznego triumfu Arabów w zmaganiach z krzyżowcami. Naszym przewodnikiem po świecie Saladyna jest żydowski skryba Ibn Jakub, człowiek o wielkiej inteligencji i empatii. To jego oczami oglądamy kolejne dokonania charyzmatycznego władcy. Wprawdzie ci dwaj spotykają się w roku 1181, gdy Saladym jest już sułtanem, ale jako biograf Ibn Jakub nie ogranicza się do relacjonowania bieżących wydarzeń. Wielokrotnie cofa się do przeszłości Saladyna, dzięki czemu powieściowy obraz arabskiego „rycerza bez skazy” staje się naprawdę wielowymiarowy i przekonujący.

Saladyn całe swoje życie podporządkował odzyskaniu Jerozolimy, zdobytej przez krzyżowców w roku 1099. Dążąc do tego celu, zjednoczył skłóconych i podzielonych Arabów oraz stworzył potęgę militarną, której nie mogli przeciwstawić się rycerze z Zachodu. Nie był przy tym, jak można by podejrzewać, religijnym fanatykiem czy brutalnym dyktatorem Zasłynął przecież nie tylko jako przywódca dżihadu, ale również jako mecenas nauki i sztuki, człowiek o wielkiej wiedzy, wspaniałomyślny i rycerski. Dowiadujemy się tego wszystkiego od Ibn Jakuba, który towarzyszy swemu panu zarówno podczas oficjalnych okazji, jak też podczas kameralnych spotkań poświęconych przeszłości.

Na kartach powieści pojawia się nie tylko Saladyn, ale również mnóstwo ciekawych postaci z jego otoczenia. Poznajemy wyraziste, pełne temperamentu postaci kobiece oraz arabskich wojowników i filozofów. Czytając „Księgę Saladyna”, musiałem przyznać, że zabieg z narratorem będącym osobą z zewnątrz, dla którego opisywany świat jest - podobnie jak dla czytelnika - tajemniczy i nieoczywisty, sprawdził się znakomicie. Przy tym Ibn Jakub nie jest narratorem odseparowanym od opisywanych wydarzeń. Towarzysząc sułtanowi, przeżywa też swoje własne dramaty i dylematy, zyskując naszą sympatię i zrozumienie.

Dzisiaj, gdy prognozowane przez Samuela Huntingtona „zderzenie cywilizacji” niemal codziennie obserwujemy w serwisach informacyjnych, gdy islam bywa kojarzony głównie z Al-Kaidą i terrorystycznym Państwem Islamskim, warto przypomnieć sobie czasy Saladyna, będące też latami świetności kultury arabskiej. Tego egzotycznego świata, górującego wówczas cywilizacyjnie i kulturowo nad ciemną, fanatyczną, niemyjącą się Europą, w której średniowiecznych mrokach chociażby wiele dzieł greckich filozofów nie przetrwałoby, gdyby nie ich arabskie przekłady. Tariq Ali wraz z Ibn Jakubem okazują się bardzo dobrymi przewodnikami po złotym wieku islamu.

Bogusław Karpowicz