„Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej” to niewielka publikacja zawierająca dwa teksty: esej opublikowany w 1983 roku pod tym samym tytułem oraz przemówienie „Literatura i małe narody” wygłoszone przez młodego Kunderę na Zjeździe Pisarzy Czechosłowackich w 1967 roku. Na niespełna 100 stronach znajdziemy więc teksty, które powstały w zupełnie odmiennych realiach politycznych i społecznych. Czy oznacza to, że straciły znacząco na swej aktualności?

Domyślacie się pewnie, drodzy czytelnicy, że odpowiedź na powyższe pytanie będzie przecząca. Dla nas, mieszkańców Europy Środkowej, teksty Kundery są nadal istotne, a ich lektura prowokuje do stawiania fundamentalnych pytań o własną tożsamość narodową. Czym bowiem są wspomniane przez Kunderę „małe narody”? Pisarz odpowiada, że „mały naród to naród, którego istnienie może zostać w każdej chwili podważone, który może zniknąć i który o tym wie”.

Dla Kundery Europa Środkowa jest „domem małych narodów”. „Dzieje Polaków, Czechów, Węgrów – pisze autor »Nieznośnej lekkości bytu« – były burzliwe, pokiereszowane, a tradycje państwowości nie tak silne i trwałe jak w przypadku wielkich narodów europejskich. Nasze narody, uciskane z jednej strony przez Niemcy, z drugiej przez Rosję, zużyły zbyt dużo sił w walce o przeżycie i zachowanie języka. Niezdolne przebić się do świadomości europejskiej, pozostały najmniej znaną i najkruchszą częścią Zachodu, na domiar złego skrytą za zasłoną dziwnych i niezrozumiałych języków”.

Także dziś, w chwili gdy losy innych „małych narodów” Europy pozostają zagrożone, refleksje czeskiego pisarza możemy uznać za nader aktualne. Oczywiście istotne pozostają również rozważania nad rolą kultury jako czynnika spajającego społeczeństwo. Niegdyś jednoczyła nas wspólna religia, później jej rolę przejęła kultura. Cóż nam jednak zostanie, kiedy kultura przestanie odgrywać w narodzie znaczącą rolę?

Książkę „Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej” można przeczytać w jeden wieczór, ale dostarcza ona refleksji na wiele dni i wieczorów. Polecam ją z czystym sumieniem, nie tylko miłośnikom pisarza.

Ewa Szymczak