Pierwszy raz z historią starożytną spotykamy się w szkole podstawnej gdzie poznajemy historię najstarszych ludów i cywilizacji tzw. żyznego Półksiężyca, doliny Indusu oraz świata grecko-rzymskiego. Jednym z pierwszych państw, królestw, jakie poznajemy jest oczywiście Egipt i jego cywilizacja. Dzieje wielkich faraonów i królowych brzmią echem przeszłości, do których chętnie wracają zainteresowani tematyką. W jakich okolicznościach stykamy się po raz pierwszy z postacią królowej Kleopatry? Zapewne u wielu to, co napiszę wywoła uśmiech na twarzy; klasyczny komiks Astreiks i Kleopatra, wspomina się o niej na lekcjach historii, szerokorozumianej popkulturze obejmującą film i seriale choćby Kleopatra z 1963 r. ze znakomitymi kreacjami Elizabeth Taylor, Richarda Burtona i Rexa Harrisona; dwuczęściowy film z 1999 r., na którym się wychowałem z udziałem Timothego Daltona, Billyego Zanea i Leonory Varela. Na końcu warto wspomnieć również o serialu Rzym oraz grze Assassin's Creed Origins. A jak sprawa ma się z książkami? Zapewne pierwsze nasze spotkanie z piramidami i mumiami ma miejsce, gdy dostajemy książeczki dziecięce traktujące temat historii oraz geografii, jako ciekawostki dla młodego umysłu; w późniejszym czasie są to podręczniki do historii oraz jeśli tematyka wzbudza zainteresowanie literatura poważniejsza w liczbie 18 pozycji. Jednak czy zawarta w nich historia Kleopatry nawet szczątkowa jest napisana przez zwycięzców, którzy pragnęli przedstawić królową, jako żywe wcielenie zła i zepsucia, kobietę owładniętą rządzą władzy, wiedźmę, która rzuciła na kolana dwóch najsłynniejszych mężów czasów starożytnych, kobiety, która nie patrząc na środki chciała osiągnąć swoje cele. Taki wizerunek ostatniej królowej Egiptu przetrwał od czasów rzymskich do naszych współczesnych przy okazji narosło wiele mitów i legend dotyczących owych wydarzeń.

Trzeba słusznie uderzyć się w pierś i przyznać się, że mimo zainteresowania historią nigdy nie miałem styczności z pozycjami Stanisława Witkowskiego (1866-1950). Był jednym z najwybitniejszych polskich badaczy antyku oraz filologiem klasycyzmu. Stopień doktora uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w roku 1893 natomiast habilitacje zdobył we lwowskim Uniwersytecie Jana Kazimierza. Swoją ciężką i sumienną pracą zdobył międzynarodowe uznanie. W Polsce jego kariera wyglądała następująco: w 1902 r. mianowany został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem II Katedry Filologii przy Uniwersytecie Jana Kazimierza a następnie w 1905 r. profesorem zwyczajnym, dziekanem Wydziału Filozofii aż w końcu został Rektorem w/w Uniwersytetu. W roku 1936 uzyskał tytuł profesora honorowego. Dzieło omawiane w niemniejszej recenzji zostało wydane w 1939 r. nakładem Towarzystwa Naukowego we Lwowie.

Przenieśmy się teraz do czasów współczesnych gdzie pojawia się zapowiedz wznowienia wydania pracy Witkowskiego pt. Kleopatra nakładem Wydawnictwa Atryda przy patronacie medialnym Antycznego.Bloga Michała Kowalskiego, Imperium Romanum największej polskiej stronie poświęconej historii Rzymu oraz strony historycy.org Polskie Forum Historyczne. Miałem i ja ogromną przyjemność przedstawić Państwu w cyklu postów promocyjnych na grupie Historia na każdy dzień ofertę Wydawnictwa Atryda oraz podjąć się w subiektywnej recenzji w/w pozycji.

Pierwsze wrażenia po otrzymaniu książki? Okładka dość ciekawa i przystępna dla oka – czerwone tło a na niej postać kobieca o czarnych włosach i spódniczce z oczywistymi nawiązaniami dwóch wężów oplatających przedramiona o podobnej kolorystyce; żółto-czerwone wykończeniem diademu królewskiego okrycia ramion oraz pasa. Za projekt okładki odpowiada Patrycja Podkościelny. Przedmowę do nowego II Wydania napisał historyk starożytności oraz doktor nauk humanistycznych Michał Norbert Faszcza z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach znany z takich prac jak Bunty w późno republikańskich armiach rzymskich (88-30 przed Chr.), Kampania Cezara przeciwko Ariowistowi (58 r. przed Chr.), Rzymskie inwazje na Brytanię 55-54 p.n.e. oraz współtwórca serii Res Militaris. Po zapoznaniu się z całą pozycją, która zajęła mi dwa dni trudno nie zgodzić się z przedmową, która bardzo trafie określa charakter całej pracy – jest to powrót do źródeł starożytnych autorów z epoki Gajusza Juliusza Cezara, Oktawiana Agusta, Marka Antoniusza, królowej Kleopatry oraz późniejszych takich jak Swetoniusz, Kasjusz Dion, Liwiusz, samego Gajusza Juliusza Cezara, Diodor Sycylijski, Cyceron, Horacy, Euzebiusz, Strabon, Appian, Sokrates Rodyjski, żydowskiego historyka Iosephosa, Plutarcha, Wergiliusz, Galena, Florusa, Propercjusz oraz lekarza Kleopatry Olympusa. Dostajemy, zatem pracę opartą na źródłach rzeczowych, choć nie zawsze przychylnych królowej Egiptu. Dodatkową bazę stanowią prace współczesnych Witkowskiemu takich autorytetów i znawców jak Ludwika Piotrowicza, Mieczysława Popławskiego, Tadeusza Wałka-Czarneckiego oraz zagranicznych Williama Woodthorpea Ratna, Edwyna Bevana, Johanna Jacoba Bernoullia oraz Johannesa Kromayera. Książka zawiera XXI rozdziałów plus V dodatków takich jak kwestia ucieczki Kleopatry spod Akcjum, wizerunek węży w świecie starożytnym, przedstawienia Kleopatry w sztuce oraz numizmatyce. Dobrze a teraz przechodzimy do sedna sprawy. Biorąc pod uwagę, że I wydanie miało miejsce w 1939 r. nie spodziewajmy się wszelkich znanym nam współczesnym teorii spiskowych oraz ubarwienia, którego oczekują czytelnicy, czyli seks, polityka, zbrodnia oraz wszechobecne zgorszenie. Stanisław Witkowski podjął się trudu zweryfikowania antycznych źródeł oraz poprzez prace swoich poprzedników oraz przy wsparciu współczesnych jemu źródeł z różnych dziedzin nauki dotyczących Egiptu (archeologia, topografia, geografia, historia i militaria). Autor podjął się nie tylko polemiki z antycznymi autorami, ale w obiektywny sposób potrafił przedstawić swój punkt widzenia dotyczący konfliktu w oparciu o dostępne materiały. A wiec jak Witkowski przedstawia nam Kleopatra VII VII Filopator? Mamy, zatem obraz oddający ducha hellenistycznego Egiptu doby dynastii macedońskich Ptolemeuszów (323 p.n.e - 30 p.n.e) nastolatki, która jest świadkiem rozgrywek polityki wewnętrznej na dworze jej ojca faraona Ptolemeusza XII, która nierzadko spływa krwią jej bliskich (morderstwo siostry Bereniki) oraz rosnącej dominacji nowego mocarstwa republiki rzymskiej, z którym zwiąże w przyszłości swój los.

Kobiety wszechobecnie wykształconej wzorcem grecko-macedońskim, która rozumie tradycje egipskie oraz mającej świadomość schedy po wielkich jej poprzednikach i poprzedniczkach panujących przed jej dynastią. Władczyni umiejętnie wykorzystującej kult religijny; przyjęcie miana reinkarnacji boskiej Izydy opiekunki ogniska domowego, Królowej, która miała ambicje i wizję stworzenia umocnienia granic Egiptu oraz stworzenia w przyszłości imperium opartego na senioracie, w którym wstępowałaby kosztem swojego potomstwa, jako matka-królowa. Wcieleniu dwóch bóstw z tradycji greckiej Ateny i Afrodyty znanych i cenionych nawet przez Rzymian, które pod jedną postacią Kleopatry nie mieczem a intelektem oraz płodnymi zasobami państwa zmusiła do uległości wielkiego, Gajusza Juliusza Cezara a po jego śmierci potrafiła zawładnąć mściciela sprawy Cezara w postaci Marka Antoniusza. Żywiołu, który niczym wiatr potrafił zniszczyć panujący układ sił w basenie Morza Śródziemnego – II triumwirat i wywołać zdaniem starożytnych podobną trwogę, co armia kartagińska Hannibala Barkasa. Reformatorki gospodarczej, która wbrew przekazom potrafiła zadbać o główną gałęzi gospodarki, jakim było rolnictwo zaopatrując armię rzymską-egipską Marka Antoniusza w liczbie, 123 tys. ludzi w żywność podczas wyprawy partyjskiej i ostatecznej rozprawy pod Akcjum z Oktawianem; Reformatorki społecznej podczas jej rządów nastąpiły tylko dwa lata nieurodzaju i nie wybuchł żaden bunt podległej jej ludności. Jednak Kleopatra to nie tylko ideał władczyni własnego ludu. Była żywiołem, który nie omieszkał wykorzystać każdą sytuację, aby jej sytuacja uległa poprawie np. Romans z Cezarem, śmierć faraona brata-małżonka Ptolemeusz XIII, który starł się z Gajuszem Juliuszem Cezarem oraz kolejnego brata, który był w zasadzie jej figurantem. Nieugiętej dyplomatki, która potrafiła zbliżać do siebie państwa sąsiednie i jednocześnie wykorzystać ich słabości dla własnych celów. Matki, która dla zapewnienia panowania swojej dynastii postanowiła zapewnić tron dzieciom z dwóch małżeństw. Intrygantki, która zgodnie z duchem greckim i wschodnim potrafiła wykorzystać nadarzające się okazję, aby pozycja jej i Egiptu rosła w siłę a budziła zgorszenie wśród Rzymian. Królowej, która postanowiła zakończyć życie w sposób, który ona sama wybierze, gdy nie będzie nadziei na utrzymanie władzy, aby nie dać się poprowadzić w triumfalnym marszu ulicami Rzymu.

Biorąc pod uwagę zaprezentowany materiał w pozycja Stanisława Witkowskiego pt. Kleopatra wydanie II jest to pozycja wg. mnie obowiązywać, jako polski klasyk tematyki traktującej o historii Kleopatry. Nie zawiera ubarwienia starożytnych autorów oraz skazy wszechobecnej dzisiejszej popkultury a jedynie subiektywną biografię, ocenę postaci oraz celów, które przyświecały ostatniej wielkiej królowej Egiptu, jaką była Kleopatra VII Filopator. Książkę swobodnie można przeczytać spokojnie w 1 dzień, nie nudzi, napisana została przystępnym językiem, który pozwoli nawet niewprawionym czytelnikom tematyki zgłębić całą historię. Mam nadzieje, że wznowienie pozycji Stanisława Witkowskiego i w dzisiejszym czasie najdzie uznanie, szerokie grono odbiorców oraz należytą pozycję literacką, która przez niesprzyjający okres międzywojenny została zatracona.

Pierwszy raz z historią starożytną spotykamy się w szkole podstawnej gdzie poznajemy historię najstarszych ludów i cywilizacji tzw. żyznego Półksiężyca, doliny Indusu oraz świata grecko-rzymskiego. Jednym z pierwszych państw, królestw, jakie poznajemy jest oczywiście Egipt i jego cywilizacja. Dzieje wielkich faraonów i królowych brzmią echem przeszłości, do których chętnie...