Jedno na czworo dzieci umierające w pierwszym roku życia, nadzieja na przeżycie około dwudziestu lat od chwili urodzenia – oto dwie liczby, typowe dla statystyki demograficznej XVIII w. Metody leczenia istnieją, ale mimo pewnego postępu wiedzy teoretycznej są bezsilne wobec chorób codziennych i wielkich klęsk epidemii. Już wtedy oficjalnej medycynie reprezentowanej przez doktorów medycyny, mistrzów chirurgii i mistrzów aptekarstwa, których tytuły i dyplomy są uznawane i jako takie chronione przez króla, przeciwstawiała się, często w sposób konfliktowy, medycyna nieoficjalna, istniejąca na marginesie tej pierwszej. Jej przedstawicielami są wszyscy ci, do których także zwracają się chorzy w nadziei wyleczenia, czyli znachorzy, zamawiacze i święci uzdrowiciele. Jedni używają jedynie, według ówczesnego określenia „środków naturalnych”, inni – magicznych lub religijnych. Pacjenci, od króla po wyrobnika, poszukują wszelkiej możliwej pomocy u lekarza, znachora, wreszcie w pielgrzymce do miejsc cudownych. Historyka uderza jedna sprawa (jeśli nie brać pod uwagę rozmaitych mylących pozorów): relatywna nieskuteczność leczących i jednakowa postawa leczonych wobec oferowanego im arsenału środków leczniczych.



Spis treści



Przedmowa do drugiego wydania

Wprowadzenie

1. Dyskusje o chorobie

Choroba, Boża przestroga i kara

Lekarze, od Diaforusa do adeptów nauki

Wiedza potoczna

2. Medycyna oficjalna. Kształcenie i wiedza

Fakultety i kolegia medyczne

Różne formy kształcenia chirurgów

Położne i aptekarze bez teoretycznego wykształcenia

Ograniczony postęp wiedzy medycznej

3. Medycyna oficjalna. Sztuka leczenia

Diagnozowanie

„Krwiopuszczare, purgare et clisterium donare”

Zioła lecznicze, driakiew, kora chinowa

Chirurgia

Leczenie klimatyczne i szpitalne

Lekarze, chirurdzy i ich klientela

4. Boczny nurt medycyny. Empirycy, zamawiacze, święci uzdrowiciele

Empirycy i znachorzy

Czarownicy i zamawiacze

Święci uzdrowiciele

Pielgrzymki uzdrawiające

5. Choroby powszednie, od kołyski do grobu

Narodziny, dzieciństwo i dorastanie

Choroby dorosłych

Czynniki umieralności: higiena i odżywianie

Starość

6. Plaga wielkich epidemii i przeciwdziałanie władz

Dżuma

Inne choroby epidemiczne

Od „leków królewskich” do Societé Royal de Médecine

Epidemia dyzenterii w 1779 roku

Podsumowanie

Bibliografia