Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Większość rysów historycznych zaczyna się od pięknego sformułowania: „Już starożytni Grecy…”, a w medycynie „Już Hipokrates…” i im podobnych. Temat, który omawiają „Zjawiska elektryczne w organizmie” stawia czytelników od razu w lepszej sytuacji. Elektrofizjologia jest młodą dziedziną nauki i bez większych wyrzutów sumienia można by przeskoczyć o kilkanaście stuleci, aby zacząć od odkrywczego zwrotu: „Dopiero Galvani…”. Autor jednak nie daje wykładu z historii, a sam rozwój elektrobiologii próbuje przemycać w małych porcjach na początku niektórych rozdziałów. Sięgając po książkę Witolda Karczewskiego liczyłem na coś popularno-naukowego, co zgrabnie opisywałoby relacje panujące na granicy biologii i funkcjonowania żywych komórek, a elektryczności, co samo w sobie upodobnia ludzki organizm do wielkiej maszyny z niezliczoną liczbą trybików i pokręteł. Okazało się, że jedynie z powodu braku jakiejkolwiek matematyki oraz mocno ograniczonej objętości, dzieło to nie może uchodzić za podręcznik akademicki. Dodatkową trudność stanowi fakt, że każda komórka jest „poliglotką”: przemawia ona inaczej do morfologa, inaczej do biochemika, inaczej wreszcie do fizjologa. Obraz, jaki się więc uzyskuje, składa się zatem z wycinków dostarczonych przez różne dziedziny nauki. Autor postawił sobie za cel zapoznanie czytelnika z jednym z takich wycinków – z „językiem żywej elektryczności”. Jest tu mowa o zjawiskach elektrycznych, jakie towarzyszą życiu komórek, tkanek i narządów – czyli właśnie elektrofizjologii, będącej częścią wielkiej i starej nauki o życiu – biologii. Wszystko zaczyna się od narodzin impulsu nerwowego, sodu eksmitującego potas poprzez błony półprzepuszczalne, potem następują potencjały następcze i – niezwykle ważne – czynnościowe, dalej mamy organy pod prądem, zautomatyzowane serce, kurczliwe receptory i szumy podczas przesyłania informacji aksonami oraz wreszcie multielektrody i rytmy mózgu. Użyty język jest obrazowy i bardzo plastyczny, a liczne porównania do techniki i telekomunikacji w znaczącym stopniu ułatwiają zrozumienie zawiłych nieraz kwestii. Książka okazuje się być mocno treściwa, nie ma tu miejsca na nic niewnoszące aluzje ani dygresje, a 150 stron jest całkowicie wypełnione wiedzą. Jest to trudna lektura, ale dzięki niej można się dowiedzieć, co decyduje o biciu serca, skurczu mięśni i o tym, że czujemy, widzimy oraz myślimy. Najlepszym mottem podsumowującym opracowanie Karczewskiego jest stwierdzenie, że „aktywność elektryczna jest cechą wszystkiego, co żyje”. W skrócie – książka o życiu.