Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Mitologia grecka jest moją wielką miłością, o czym pisałam nie raz, zarówno tu, jak i na Wattpadzie oraz innych mediach. Niestety, współczesnych książek o tej tematyce w Polsce jest malutko, ale na szczęście trafiają się wyjątki i to spod pióra polskich autorów. ,,Klątwa Pelopidów" Stanisława Stabryły została wydana już kilkadziesiąt lat temu, a w 2018 roku na fali hype'u na ,,Kirke" Madeline Miller doczekała się wznowienia w tym pięknym, złotym wydaniu. Myślę, że każdy kto skończył szkołę, kojarzy historię wojny trojańskiej oraz jej wodzów Agamemnona i Menelaosa, męża Heleny. Osoby bardziej zainteresowane tematem znają opowieść o Tantalu, który zabił własnego syna i podał go na uczcie bogom, za co został ukarany cierpieniem w zaświatach, a jego potomstwo klątwą zła i brutalności. Mało kto jednak zdaję sobie sprawę, że owy Tantal był pradziadkiem królów Sparty i Myken, a dramatyczne wydarzenia z dziejów ich rodziny (wojna trojańska, śmierć Agamemnona czy przekleństwo Orestesa) miały być wynikiem klątwy zmuszającej jej członków do nienawiści i wyżynania się nawzajem. Stanisław Stabryła, profesor filologii klasycznej, postanowił zebrać te mity i przedstawić je w powieściowy sposób, począwszy od losów samego Pelopsa, syna Tantala, założyciela rodu, który władzę i żonę zdobył przemocą i podstępem, poprzez dzieje jego skłóconych synów Atreusa i Tyestesa, ucieczkę Heleny i dziesięcioletnią wojnę, po będące jej następstwami losy Orestesa i Elektry, odtrąconych przez matkę dzieci, które rozpaczliwie pragną pomścić śmierć ojca. Mówiąc o ,,Klątwie Pelopidów" trudno uciec przed porównaniami do książek Madeline Miller (bo innych po prostu polski czytelnik nie zna...),zresztą samo wydawnictwo bazowało na tych skojarzeniach. Na pewno te tytuły łączy próba zebrania wielu mitów w jedną, wynikającą z siebie całość oraz opisanie ich z perspektywy, która ma być atrakcyjna dla współczesnego człowieka. Pod względem kompozycji są jednak całkiem inne - ,,Kirke" i ,,Pieśń o Achillesie" skupiały się głównie na losach jednego bohatera i to z jego perspektywy przestawiały przebieg zdarzeń, akcja była bardziej jednostajna i kręciła się wokół głównego wątku. Tutaj mamy do czynienia z czymś na kształt sagi rodzinnej, gdzie akcja rozgrywa się na przestrzeni bardzo wielu lat i opisuje cztery pokolenia rodziny. To wszystko znalazło miejsce na trochę ponad pięciuset stronach, przez co akcja jest naprawdę dynamiczna i toczy się szybko, a jeśli ktoś nie jest fanem opowiadania po raz kolejny tych samych historii, to ,,Klątwa" ma tę przewagę nad taką ,,Pieśnią o Achillesie", że w dużej mierze skupia się na mitach praktycznie przeciętnemu czytelnikowi nieznanych takich jak historia Pelopsa, Aerope czy nieszczęśliwego małżeństwa Klitajmestry. Niestety, objętość stanowi tu sporą wadę i to znowu jest coś, o czym już pisałam przy ,,Pieśni". Wojna trojańska jest bardzo długim, rozbudowanym mitem, pełnym postaci i wątków. Tutaj teoretycznie autor skupia się na losach jednego rodu, ale nie dał rady uciec od postaci ściśle powiązanych z tamtymi wydarzeniami, chociażby przez osoby Odyseusza czy Achillesa. Moim zdaniem jedynym sposobem, aby opisać tak długą historię jest albo zaryzykowanie i stworzenie książkowej cegły, gdzie wszystko dokładnie przedstawimy na tysiącu stronach, albo pójście w mocne streszczenia i tylko wspominanie części fabuły. I chociaż rozumiem, że pierwsza opcja jest ryzykowna, to po moich doświadczeniach czytelniczych uważam, że znacznie lepsza i ciekawsza. Przez te skróty wiele momentów w książce Stabryły nie wybrzmiało tak, jak mogło. Większość wydarzeń z czasów wojny była wspominana ogólnikowo, sceny bitew pozbawione zostały dynamiki i napięcia, a śmierci czołowych postaci takich jak Parys, Hektor czy Patrokles opisane zostały na zasadzie ,,a kto umarł, ten nie żyje". Również wątki romantyczne zostały potraktowane bardzo ogólnikowo, przez co nie potrafiłam zaangażować się w niektóre wydarzenia i trudno mi ocenić czy scharakteryzować część postaci i to tych należących do tytułowego rodu, a więc teoretycznie pierwszoplanowych. Być może jednak część z tych kwestii była celowa i chodziło o to, żebyśmy nie mogli do końca poznać bohaterów i byli dla nas niejednoznaczni - nie znamy do końca każdego ich ruchu i ciężko powiedzieć, czy ich okrucieństwa i wybory są wynikiem tytułowej klątwy, rozkazu bogów, samej złej natury czy doznanego cierpienia. Zdecydowanie lepiej też wypadają postacie i wątki mniej znane. Historia Pelopsa jest krwawa i brutalna, ale też zmusza do zastanowienia, czy wszystkie jego czyny rzeczywiście zasługiwały na potępienie, czy były bardziej próbą odpowiedzi na krzywdy, jakie dotknęły jego bliskich? Wyrazista jest Hippodameja, niewinna księżniczka pod wpływem wydarzeń życiowych zamieniająca się w kobietę oschłą i knującą - mimo że nie jest członkinią rodu, to ona niczym zły duch sączy do ust swoich synów nauki o konieczności brutalnych walk, by potem tego pożałować. Zupełnie inna jest jej synowa Aerope - w tym wypadku otrzymujemy kobietę wrażliwą, uczuciową, nieco naiwną i lekkomyślną, ale posiadającą złote serce, która mimowolnie staje się ofiarą bratobójczej wojny. Zdecydowanie najlepiej wypada historia Klitajmestry i jej dzieci i w niej widać najwięcej uczuć. Klitajmestra jest jednocześnie skrzywdzona i krzywdząca, jest silna i mądra, ale okazuje się, że łatwo ją manipulować, kocha swoje dzieci, ale przez doznane krzywdy nie potrafi im tego okazać i sprawia, że odwracają się od niej. Spór między nimi moim zdaniem idealnie spełnia swoją rolę, bo czytelnik nie wie po czyjej stronie stanąć i ostatecznie musi przyznać, że obie strony mają dużo racji. Moją ulubioną postacią była zdecydowanie Elektra i to ona jak dla mnie najlepiej plasowała się w tej refleksji o klątwach, przeznaczeniu, ale i czynnikach życiowych - cofnęła się do okrucieństwa ze strachu i cierpienia i chociaż potrafiła okazać równie wiele bewzględności, co jej oprawcy, potrafiłam jej tylko współczuć i kibicować. Natomiast sama wojna trojańska, jak wspominałam, została opisana tu skromnie i mało przejmująco, a postać Heleny niestety jest bardzo stereotypowa i wręcz krzywdząca dla kobiet w ogóle. Trochę ciekawiej wypada Parys, ponieważ nie jest stereotypowym księciem na białym rumaku, uwodzi Helenę słodkimi słówkami, ale ewidentnie jej nie szanuje (nie będę spoilerować, dlaczego) i nie wiadomo, na ile jego powiązania z boginiami są prawdziwe - żałuję, że autor tego nie rozwinął, bo moim zdaniem mogłoby pokazać to ciekawą przemianę postaci. Sama historia jest bardzo sprawnie napisana i czyta się ją szybko, chociaż w moim przypadku czasem zbyt szybko. Akcja toczy się głównie przez dialogi, nie ma tu szczegółowych opisów pomieszczeń i krain, ale wydaje mi się, że dzięki temu ma szansę zainteresować współczesnego odbiorcę, podobnie jak język, który jest prostszy niż to, co znamy z Homera, ale w odpowiednich momentach staje się bardziej wzniosły. Nie jest to też powieść ciążąca w stronę historyczności, autor nie rezygnuje z magii i boskiej interwencji, ale mi osobiście to odpowiada, bo lubię takie klimaty, a biorąc pod uwagę, jak mało wiemy o czasach archaicznych, to chyba lepiej jednak wrzucić te elementy nadprzyrodzone i dać wyraźny znak czytelnikowi, że to wszystko jest fantazją, niż silić się na realizm, a potem robić błędy historyczne. Warto też dodać, że chociaż ,Klątwa Pelopidów" została napisana już dość dawno temu, to jej treść jest całkowicie współczesna, nie brak tu naprawdę brutalnej strony mitologii (kazirodztwa, dzieciobójstwa, mordów),a także wątków homoseksualnych i erotycznych. Podczas czytania ,,Klątwy Pelopidów" często nachodziła mnie myśl: ,,ta książka byłaby genialna, gdyby była dłuższa, byłaby trylogią". Ogromnie żałuję, że nie mogłam poznać tej wizji mitologii w dłuższej, bardziej szczegółowej wersji, ale nie ukrywam, że i ta jest bardzo dobra i zostawiła mnie z pozytywnym odbiorem. Na pewno będę chciała przeczytać jeszcze ,,Tezeidę". ,,Los każdego człowieka jest w rękach bogów i Przeznaczenia, ale nie wolno nam czekać bezczynnie i na wszystko się godzić."