Wiesława Ptaszyk

Jestem otwarta na każdy rodzaj twórczości, poezji, dlatego przyjmuję z wdzięcznością każdy zbiór wierszy, nawet nie mając najmniejszego wyobrażenia o tym, jak autor pisze. Ostatnio zostałam obdarowana tomikiem „gdzie powraca moje słowo” Wiesławy Ptaszyk (Lublin 2019). Jednak nie spodziewałam się aż tak bliskiego spotkania z autorką i jej wierszami. I nie chodzi tylko o poruszaną przez nią tematykę, czyli świat wsi, który zapamiętała z dzieciństwa, ale również o język, którym opowiada o tym utraconym świecie. Utraconym nie tylko przez nią, ale w ogóle zaginionym jak mityczna Atlantyda. O tym, że autorka jest świadoma czynionego przez siebie zabiegu mitologizacji miejsca, w którym się wychowała, świadczy pierwszy wiersz w tomie "axis mundi". „jest takie miejsce / na górce pod lasem / naprzeciw ceglanej ściany // tam wraca każde słowo” Czym jest tytułowe axis mundi? „Axis mundi (z łac. <oś kosmiczna>, <oś świata>) – idea środka świata, uważanego za stabilny element Wszechświata. Według wierzeń na osi następuje zatrzymanie czasu, przez co możliwy jest pełny kontakt zarówno z przeszłością, jak i przyszłością. Stanowić miało miejsce najświętsze z najświętszych. W wielu kulturach stanowiło podstawową koncepcję kosmogonii, kreacji Kosmosu, biogenezy a nawet antropogenezy – zazwyczaj wierzono, że od Axis mundi rozpoczęło się stwarzanie świata.” (https://pl.wikipedia.org/wiki/Axis_mundi) To piękne określenie mogłoby być równie dobrze tytułem całego tomiku. Oczywiście pod względem znaczeniowym jest, ale autorka wybrała język polski zamiast łaciny, co jak sądzę wynika z potrzeby bycia dobrze zrozumianą (również przez tych, którzy łaciny nie znają i nie posiadają internetu). To przedkładanie czytelności nad oryginalność jest jedną z dominujących cech jej poezji. Lektura tego tomiku przypominała picie krystalicznie czystej wody ze źródła. Zero „zanieczyszczeń” typu wulgaryzmy, narzekania na życie, oskarżania i żale do całego świata. Za to wiele pięknie odmalowanych obrazów wsi, rodziny, domu, przyrody. „nasłuchują odgłosu / kroków na śniegu // przygasa ogień w piecu / kto odważy się wyjrzeć za próg / to tylko mysz wiatr gałęzie // po ścianach przemknęło światło / sarna łabędź pajacyk / w teatrzyku cieni // majaczą / kontury strzechy // dzieci zasnęły przytulone do siebie” („bliskość”) Ale najbardziej wzruszyły mnie portrety matki. Mogłabym napisać „matki podmiotu lirycznego”, ale po co? Skoro tom jest wyraźnie autobiograficzny i nie mam wątpliwości, że są to obrazy matki autorki. „nie trwoniła energii / na przytulanie dzieci // trzeba przebić się przez zaspy / po wodę po chleb i okopconej lampie / przywrócić jasność // sprawne ręce mieszają polewkę / na środku stołu naznaczony / krzyżem bochenek // pora budzić dzieci . nie będzie tkliwych pożegnań / z kromką na drogę wybiegną z domu” („przetrwać”) Zadziwiła mnie trafność doboru tytułu. Starczy za cały komentarz-usprawiedliwienie dla „nietkliwości” bohaterki wiersza. Zresztą tytuły innych wierszy są dobrane nie mniej trafnie. Wiersze w tomie "gdzie powraca moje słowo" przypominają haftowane makatki, które podobnie jak wiele atrybutów wspomnianego przez autorkę domu, zniknęły z większości współczesnych domostw (chciałoby się dodać - i z poezji). Prostota tych wierszy, ich przejrzystość w moim odczuciu stanowi o ich pięknie i sile przekazu. Są takie jak opisywany przez nie świat – czyste. Nic dziwnego, że autorka wraca do tamtego świata, próbuje go zrekonstruować słowami, skoro był to świat życiodajny, z jasnymi zasadami. „kiedy chce mi się bardzo pić / wracam do blaszanej bańki / ze zbożową kawą // znajduję cień / pod rozłożystą olchą / o kilkoma łykami gaszę pragnienie // tu nie ma drugiego dna” („kanka”) Mimo mitologizacji tego świata i podkreślenia głównie jego zalet, autorka maluje na nim też ciemniejsze smugi, oddające różne strachy dzieci przed wojną (po wojnie) i niespełnione marzenia. Ale robi to w sposób nader delikatny, nie tonem oskarżycielskim. „dom stał tak blisko lasu / że podczas burzy odliczaliśmy / sekundy od błyskawicy do gromu // najstarsza siostra przy świecy / czytała modlitwę // i wtedy mama wspominała / okupacyjną noc gdy nagle / księżyc zaświecił w okno / a babcia krzyknęła / już przyszli // dzieci na kolanach / ściskały plecaki” („w gotowości”) „przez szpary desek / wpadało sierpniowe światło / z drobinkami kurzu // sprawnie sortowane szyszki / i marzenia ginęły / w przepastnych koszach // nawet te o szmaciance / kwitowano uśmiechem // w dłoniach cierpki zapach” („z chmielobrania”) W każdym z wierszy tego tomu odnajduję kawałek swojego utraconego raju, który doświadczyłam na wsi moich Dziadków. Dlatego tak są mi bliskie i nie będę rozprawiała o pięknych porównaniach, metaforach i puentach, których w nich nie brak. Wolę zacytować fragment „Dziennika końca świata" Wojciecha Bonowicza, który cudownie koreluje z tym tomem. „Dzieci powinny wychowywać się na wsi. Najlepiej na takiej wsi, jaką pamiętam z dzieciństwa, czyli wsi lata i wczesnej jesieni. Małe dziecko powinno wchodzić w owocujący sad, wdychać zapach krów i rozcierać w palach kwiaty dziurawca. Powinno chodzić boso po trawie i obrośniętych kamieniach w strumieniu. Nieco większe powinno wspinać się na drzewa, chodzić po gorący chleb do piekarni i kręcić kołem przy siekaniu pokrzyw dla świń. Kto w dzieciństwie nauczy się z czułością zwracać do zwierząt, nigdy nie będzie okrutny." Dalej też jest smacznie i pachnąco, ale doczytajcie sami, wszak namawiałam do tej lektury niedawno. Jedną z pasji Wiesławy Ptaszyk jest fotografia, dlatego nie dziwi obecność w książce fotografii jej autorstwa. Stanowią piękne, harmonijne dopełnienie do wierszy. Ale tomik otwiera reprodukcja czarno-białej fotografii, na której uwieczniona została dziewczyna (najstarsza siostra autorki) z pięciorgiem dzieci na tle szczerego (!) pola. To im - siostrom i braciom - poetka zadedykowała swój debiutancki tom. Na koniec przytoczę dwie frazy, którymi poetka już kompletnie zdobyła moje serce. Cały czas w kontekście utraconego raju, chociaż chyba nie do końca utraconego przez autorkę. „zaświaty były w nas” („dawniej”) „nie wiem / czy kiedykolwiek stąd wyjechałam” („w dawnej parafii”) Czekam na kolejne światy opisane przez Wiesławę Ptaszyk. A biorąc pod uwagę, że jedną z jej pasji są podróże, mogę liczyć na wiele. Agnieszka Sroczyńska