Tak, Marías uprawia literaturę ambitną, nie zastanawia się nad rynkową recepcją i nie szuka kompromisów, w tym sensie jest przedstawicielem ginącego, mam wrażenie, gatunku Prawdziwych Pisarzy (czyli takich, których będzie się czytać i za lat pięćdziesiąt, kiedy to królowie i królowe list bestsellerów przepadną w mrokach pamięci). Zarazem jednak jego powieści są w moim przekonaniu po prostu atrakcyjne, i to na różnych planach. Świetnym tego przykładem jest wydane właśnie najnowsze dzieło Hiszpana: Berta Isla.

O czym jest „Berta Isla”? To powieść szpiegowska. Żadna to zresztą nowość u Maríasa, świat tajnych agentów zgłębiał już choćby w swej wielkiej trylogii „Twoja twarz jutro” – w najnowszej powieści pojawiają nawet niektóre znane stamtąd postaci (Marías lubi wracać do bohaterów, to bonus dla wiernych czytelników). Tomás Nevinson, obdarzony niesamowitym talentem językowym pół-Anglik, pół-Hiszpan, podczas studiów w Oksfordzie pakuje się w poważne kłopoty. Grozi mu proces i najpewniej wysoki wyrok, ale oto pojawiają się wybawcy: dwaj panowie z tajnych służb oferują Tomásowi angaż, a zarazem ukręcenie sprawie łba. Nevinson nie czuje powołania do takiej pracy, ale nie ma wyboru, i tak zaczyna regularną współpracę z secret service.

To jednak nie Tomás widnieje w tytule, tylko jego dziewczyna, a potem żona – Berta. Bo to z jej perspektywy śledzimy tę historię, a zatem dostajemy powieść szpiegowską, ale, by tak rzec, przenicowaną: nie oglądamy akcji z udziałem Nevinsona, tylko to, co dzieje się pod jego nieobecność w domu – z żoną, najpierw nieświadomą, czym właściwie zajmuje się jej mąż, a potem mimowolnie wciągniętą w szpiegowski świat. Nie jest to zatem serwowana nam po raz tysięczny fabuła z pościgami i strzelaninami, lecz opowieść o tym, jak to wygląda z innej perspektywy. O tajemnicy, milczeniu i niepewności. O dramatycznych wyborach i cenie, jaką za pracę w takiej formacji płaci się w życiu prywatnym. O jednostce i państwie. O wolności i odpowiedzialności.

Mamy więc, po pierwsze, pełnokrwistą fabułę, zagadki, zwroty akcji i zaskoczenia. Fakt, nie leci to tak szybko jak u Dana Browna, ale za to zyskujemy na głębi. I proszę mi wierzyć: w powieściach Maríasa nie ma pustych przebiegów, wszystko czemuś służy, każda strzelba wisząca na ścianie wypali – czy to dla potrzeb akcji, czy dla pewnych wpisanych w nią sensów.

Po drugie, Marías nie jest pisarzem tylko intelektualnym. Owszem, takim też, ale ta powieść bucha emocjami, wciąga nas mocno w świat bohaterów, przekonująco i głęboko nakreślonych. (To także typowe dla Hiszpana: kto czytał „Serce tak białe” czy wspomnianą „Twoją twarz jutro”, wie doskonale, jaki Marías potrafi osiągać poziom suspensu).

Po trzecie wreszcie, fabuła nas wciąga, postaci poruszają, ale dostajemy znacznie więcej niż intrygę i emocje – bo to literatura, która stawia nam pewne pytania. Kończysz taką powieść i dalej w niej tkwisz. Pewne rzeczy musisz sobie przemyśleć. I przypominasz sobie, że dobre książki dają coś więcej niż tylko fun.

Bo Marías jest jak ukochany przez niego Shakespeare. Wszyscy wiemy, że Shakespeare to Wielki Twórca, ale wiemy też, że pisał sensacyjne fabuły – o morderstwach, zdradach, zazdrości, miłości i wojnach – jednak w taki sposób, że ich aktualność nie budzi dziś wątpliwości. To literatura najwyższych lotów, a przy tym stanowiąca zaprzeczenie artystowskiego pitu-pitu, czczej zabawy formą i językiem. To mocne historie, tyle że z drugim (i trzecim, i czwartym…) dnem. I Marías jest taki sam, tylko pisze powieści, nie dramaty, a do tego jest nam współczesny, więc nieco łatwiejszy w odbiorze niż Anglik sprzed czterech wieków.

Czytajcie więc Maríasa, bo:

a) jak już się szwedzcy akademicy ogarną, to w końcu dadzą mu tego Nobla – i będziecie wiedzieć, że tym razem mieli rację;

b) bez sensu jest pozbawiać się takiej czytelniczej przyjemności i satysfakcji.

---

Tomasz Pindel (autor tekstu przełożył powieść „Berta Isla” na język polski, ale podkreśla, że nie jest na procencie od sprzedaży, a powyższy tekst to nie materiał promocyjny, tylko szczera i motywowana porywem czytelniczego serca wypowiedź osobista).