HERITO nr 40 / 2020

Numer kwartalnika HERITO poświęcony Litwie, jej kulturze i dziedzictwie oraz historii.
Co wiemy o kulturze Litwy? Na czym polega jej bałtycki wymiar? Ile jest w nim Europy Środkowej, Wschodniej, a ile Skandynawii? Dlaczego kultura litewska ma tak demokratyczny charakter? Skąd bierze się witalizm, żywotność, ekologiczna wrażliwość Litwinów? — oto niektóre pytania stawiane w 40., rocznicowym numerze HERITO.

Na przekór ugruntowanym w Polsce stereotypom — pogańskiej litewskiej kniei czy tropom Mickiewicza i Miłosza — autorzy spoglądają na Litwę od nietypowej strony, od morza. Dlatego w większym stopniu piszą o Mierzei Kurońskiej, Połądze, Nidzie i Kłajpedzie. Dotarłszy do Wilna, proponują inną wędrówkę — w poszukiwaniu zabytków mniej znanych niż ubitym traktem ku Ostrej Bramie, za przewodników obierając Jana Krzysztofa Glaubitza, Wawrzyńca Gucewicza i Mikalojusa Vorobjovasa.

Do przewodników zaliczyć też należy wybitnych litewskich intelektualistów: Leonidasa Donskisa — patrzącego na Kłajpedę tak jak Mann sportretował niegdyś Lubekę — i Mindaugasa Kvietkauskasa — niedawnego ministra kultury, który w wywiadzie nakreśla specyfikę kultury litewskiej, miejsca litewskiej pamięci i niepamięci, więzi sąsiedzkie, a także na nowo odczytuje krajobraz barokowego Wilna, miasta wiecznego ruchu.

Ponadto Nikodem Szczygłowski pyta o tożsamość współczesnej Litwy; Małgorzata Omilanowska, Bartosz Sadulski i Nijolė Strakauskaitė odkrywają Litwę bałtycką; Piotr Paziński przypomina dziedzictwo litwaków — Żydów litewskich; Małgorzata Kasner; Adam Mazur i Dariusz Kacprzak opowiadają o wileńskiej architekturze, litewskiej fotografii i malarstwie; Maciej Topolski i Wojciech Stanisławski pochylają się nad literaturą litewską a Dalia Staponkutė spogląda na swoją ojczyznę ze śródziemnomorskiej oddali, pytając, gdzie i dlaczego czuje się „u siebie”.

Numer zawiera także przełożony po raz pierwszy na język polski Mein Sommerhaus, esej Thomasa Manna o jego letnim domu na Mierzei Kurońskiej. Pisze Mann: „Miejsce wywarło na nas głębokie wrażenie. Tchnie zaskakująco południową atmosferą. Latem, przy błękitnym niebie, woda zalewu jest szafirowa. Przypomina Morze Śródziemne. Rośnie tam gatunek sosen podobnych do pinii. Białe wybrzeże tworzy piękne zakola, można by sądzić, że jest się w północnej Afryce. Upatrzyliśmy sobie pewne wzgórze nad zalewem i zaczęliśmy flirtować z parcelą budowlaną. W momencie wyjazdu nasz związek okrzepł do tego stopnia, że nie można już było się wycofać, nawet gdybyśmy chcieli. Za pośrednictwem miejscowych doszło do zawarcia umowy dzierżawnej z litewskim Zarządem Lasów, zostało zaangażowane biuro architektoniczne w Memlu, i tak to listownie zbudowaliśmy sobie drewniany dom. Wszystko było szalenie proste, tylko drewno i pokost. Następnego lata dom stał gotowy. Przyjechaliśmy i zasiedliśmy na werandzie naszego domku, jak gdyby to była najnaturalniejsza rzecz w świecie”.

Na marginesie tematów litewskich w numerze zawarto dodatkowo wywiad z Balázsem Ablonczym, historykiem kierującym projektem badawczym Trianon 100, o stuleciu traktatu w Trianon oraz esej Miłosza Waligórskiego o wyimaginowanej literackie podróży balonem z Nowego Sadu do Tallinna.