Krążyła anegdotka, pisze Szczygieł w „Antologia 100/XX”, że są różne formy zbierania materiałów: Hugo-Bader wkłada nogę miedzy drzwi, Szczygieł zgadza się ze wszystkim, co słyszy, Smoleński zaś siada przed swoim rozmówcą i nie mówi nic. Ma odwagę siedzieć i milczeć. Ewentualnie stuka palcami w blat stołu. Po piętnastu minutach takiej ciszy strapiony człowiek oznajmia: „No, dobrze, to ja już powiem wszystko”.

Ilu reporterów, tyle sposobów na dotarcie do rozmówców. Sposoby te, wynikają zapewne z charakteru i doświadczenia dziennikarza. Poniżej krótkie ich zestawienie.

Reportaż rzadko mówi o sprawach łatwych i przyjemnych (optymistyczne teksty należą do rzadkości). Krzysztof Kąkolewski dość zasadniczo pisał, że - Beletrysta żeruje na swoich nędzach, reporter eksploatuje cudze. Reporter często ma do czynienia z ofiarami przemocy, często interesują go otwarte i nie zagojone jeszcze rany, bolesne wspomnienia. Musi prowadzić trudne rozmowy, które wymagają nie lada empatii i emocjonalnej ekwilibrystyki.

Jak przekonuje Wojciech Tochman:

Często czuję się zażenowany, że przyjechałem do kogoś rozmawiać o jego wielkim cierpieniu, czasem bardzo świeżym. I może to mi pomaga, bo bohater moje zawstydzenie dostrzega. I chcę mi jakoś moją pracę ułatwić. Mówi: „to niech pan pyta”. (…) trzeba być sobą. Niczego nie udawać, bo bohater zawsze to wyczuje.*

Podobnego zdania jest także Magdalena Grochowska autorka wielokrotnie nagradzanego reportażu o przemijaniu „Lewa strona gobelinu” i książki portretującej polską inteligencję ubiegłego wieku „Wytrąceni z milczenia”:

W ostatnich latach zdarza mi się, że uciekam od konkretnych pytań, za to coraz częściej mówię po prostu „Nie rozumiem…” . Albo buntuję się i wściekam na oczach bohatera. (…) Niczego nie udaję, to jest uczciwe. W takich chwilach rodzi się prawdziwa wymiana myśli

Inaczej kontakt z potencjalnymi bohaterami tekstu postrzega Wojciech Jagielski. Unika konfrontacji z ofiarami przemocy. Minimalizuje kontakt z rozmówcą po traumatycznych przejściach. Jak sam przyznaje:

Nie potrafię postępować z ofiarami. Czasami rozmawiam z nim wiele razy, współczuję, czekam aż się wypłaczą. Najczęściej modlę się, żeby w czasie ich opowieści padło od razu wszystko, żeby sami mi to opowiedzieli.

Z kolei Barbara Pietkiewicz, autorka kultowego reportażu „Gorzki fiolet”, zauważa, że najlepsze i najbardziej skuteczny sposoby na zainicjowanie rozmowy, to trafne pierwsze pytanie - klucz, który pozwoli niepostrzeżenie wejść w życie rozmówcy, na przykład: Jestem dziennikarką, strasznie boli mnie głowa, nie ma pani proszku od bólu. Autorka przekonuje: to kwestia intuicji. Kiedyś przez rok podglądałam przy pracy Hankę Krall. Myślę, że po części nauczyłam się tego od niej. Częściowo mam to wrodzone. Kiedy otwieram drzwi i widzę, jak wygląda mieszkanie, osoba, z którą mam rozmawiać, jakie ma oczy, coś się we mnie uruchamia. Nagle wiem, co powinnam powiedzieć, a od tego przecież zależy, czy ktoś mnie wpuści, czy nie. Nigdy nie obmyślam sobie pierwszego zdania.

Metodę spontanicznej rozmowy preferuje także, wspomniany już wyżej, Paweł Smoleński:

Trzeba siadać i gadać. I zapamiętać to, co wejdzie w głowę. A potem to, co jest godne zapamiętania, zapisać i tyle. (…) Nawiązanie relacji z bohaterem bardzo często odbywa się tak po prostu.

I ceni ją także Jacek Hugo – Bader, który utożsamianie się i „bycie” z bohaterem uważa za rzecz niezbędną w procesie twórczym:

Idealna sytuacja jest taka, kiedy mieszkam u bohaterów. Nie robię z nimi wywiadu, tylko rozmawiamy sobie przy jedzeniu, przy oglądaniu telewizji. Przy obieraniu cebuli można taką rozmowę przeprowadzić, że z butów wyskakujesz.

Ostatnia metoda, dość niezwykła, pomysłowa i najważniejsze - skuteczna, to sposób Mariusza Szczygła na opornych i zamkniętych Czechów, którą reporter uskuteczniał podczas pracy nad książką „Gottland”:

Żeby otworzyć Czechów, którzy są troszkę zdystansowani wobec obcych, mówię, że jak słyszę czeski, dostaję orgazmu metafizycznego „metafyzicky orgasmus” i to ich po prostu rozkłada, są moi.

Pointując słowami Ryszarda Kapuścińskim:

Dziennikarstwo pozbawione relacji z ludźmi nie jest dziennikarstwem. Kontakty z innymi ludźmi są nieodzownym składnikiem naszej pracy. W naszym zawodzie trzeba mieć pojecie o psychologii, trzeba wiedzieć , jak się zwracać do innych, jak się do nich odnosić i jak ich rozumieć.**

* Wszystkie cytaty reporterów (chyba że zaznaczono inaczej) za: Agnieszka Wójcińska „Reporterzy bez fikcji”, Wołowiec, Wydawnictwo Czarne 2011.

** R. Kapuściński, „Autoportret reportera”, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2009, s. 41