W każdej przepowieści (określenie gatunkowe autora) punktem wyjścia do rozważań staje się lektura czyichś pism. I tak na przykład na kanwie eseju Artura Międzyrzeckiego „Legenda Rimbauda” pada parę słów, tyleż zaskakujących, co gorzkich, o tym młodym, szalonym legendarnym poecie. Pojawiają się też refleksje inspirowane rozważaniami o sensach ewokowanych przez dzieła sztuki, np. obraz Botticellego „Mistyczne narodziny”, o fascynacji fotografią pojmowaną jako moment zastygnięcia człowieka w geście, który go określa i utrwala oraz daje moc istnienia w czasie bardziej teraźniejszym, bardziej przyszłym i bardziej przeszłym, niż wszystkie czasy opisane przez gramatyków. Nie tylko sztuka zagarnia wyobraźnię Krzysztofa Rutkowskiego, także przestrzeń. Spojrzenie w niebo daje okazję do metafizycznych rozważań. Obłokom i ich traktowaniu w mistyce żydowskiej poświęcony jest fascynujący esej „Opony Pana”.

Wszystkie eseje odkrywają przed czytelnikami świat lektur na co dzień jednak niedostępnych naszemu czytelniczemu doświadczeniu. Zagarnięci przez literaturę fabularną, toniemy w niej. A u niego mówią myśliciele, filozofowie, pisarze, zarówno ci współcześni, znani autorowi osobiście, jak Pascal Quignard, jak i ci żyjący dawniej. Pojawiają się Eliot, Rilke, Pico della Mirandola...

Kto z nas pomyśli: Palec u nogi? Cóż on może znaczyć? Kto zastanawia się, że wielki palec u nogi, szczególnie z bolesnym nagniotkiem, nie pozwala zapomnieć człowiekowi pogrążonemu w najgórniejszych rejonach myśli i w najwyższych rejonach sztuki, że wiedzie, mimo wszystko, tylko niegodną egzystencję. Żyje życiem odciskanym przez odciski. A taki paluch stał się okazją dla Georges’a Bataille’a do rozważań o ludzkim postrzeganiu siebie, własnej fizyczności, człowieczych obsesjach ciała. Dał także przyczynek innemu pisarzowi, Rolandowi Barthes’owi, do rozważań o prawdzie, o naukowości w humanistyce. Także o ironii w dokumentach naukowych. W innym eseju w tle rozważań majaczy teatr grecki ze swoim kozłem, a to stwarza okazję do rozważań o mutacji czyli przemianach. Jest i o przyjaźni, i o relacji mistrz- uczeń.

Moją szczególną ciekawość wzbudziły dwa eseje: „Kartezjusz i małpy” oraz „Antropogeneza i kleszcz”. Pierwszy wyrasta z dzieła Linneusza i porusza aspekt „bycia człowiekiem”, problem odróżnienia się homo sapiens od innych stworzeń, drugi stawia pytania o to, czy zwierzę może przekroczyć swą zwierzęcość, jak wygląda świat z perspektywy takiego na przykład kleszcza. A teraz, pisząc recenzję, ponownie podczytuję esej o Geniuszu, indywidualnym, osobistym bogu, któremu według wierzeń starożytnych Rzymian powierzano człowieka w chwili narodzin. Niezwykłe i ponownie poruszające: Geniusz jest po to, by przypominać, że jestem zawsze kimś więcej niż mną i mniej niż mną. I dalej: Geniusz opiekuje się genialnością, czuwa nad talentem, ale nie potrafi skutecznie zapobiegać jego marnowaniu. To zadanie człowieka. Szukanie równowagi między tym, co „osobnicze” a „nieosobnicze”. Wychodzenie ku innym.

Przepowieści Krzysztofa Rutkowskiego to lektura erudycyjna, wymagająca, do wielokrotnego czytania. Warstwy anegdotycznej w gruncie rzeczy w niej niewiele. Bo i cóż, że pojawi się van Gogh, „człowiek słonecznik”, skoro chodzi i tak o przypomnienie związków ludzi z bogami. Sporo tu namysłu nad słowami, etymologią, ich znaczeniem. Sporo nieoczekiwanych torów myśli, bo przepowieści są nie tylko przekazem słów innych, ale dialogiem nawiązanym z innymi. Dialogiem pisarza, myśliciela, człowieka głęboko osadzonego w kulturze, który jej obecność odczuwa i łączy doświadczenia kulturowe przeszłości i teraźniejszości, jak to widać w zaskakującym finalnym „Darze Anioła”.

Justyna Radomińska

Cytaty pochodzą z: Krzysztof Rutkowski, „Dar Anioła”, Iskry, Warszawa 2012.