Z polecenia najwyższego Hierarchy Świętości na tę barwną planetę przybywają Marjorie i Roderigo Yrarierowie wraz z dziećmi. Ich tajną misją jest znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego tylko na Trawie nie rozwija się Zaraza, która opanowała już sporą część wszechświata, włącznie z Terrą – siedzibą Świętości (ta z kolei to międzygalaktyczna organizacja religijna trzymająca pieczę nad ludzkością i rozwojem społeczeństw). Bohaterowie nie są wzorem szczęśliwej rodziny, ich relacje aż kipią od konfliktów, ale mimo to muszą zyskać zaufanie głów rodów Trawy – bonów, których codzienność pochłania niebezpieczna, szalona wręcz rozrywka – Polowanie. Nazw miejsc, grup społecznych i ludów jest tu znacznie więcej, ale nabierają znaczenia dopiero wraz z rozwojem fabuły i przekazaniem szczegółowej wiedzy o uniwersum. Świat stworzony przez Sheri S. Tepper początkowo zadziwia, dając poczucie skołowania. Zostajemy obrzuceni dziesiątkami nieznanych określeń i nazw, a autorka nie czyni wstępu, który wykładałby mniej lub bardziej wprost prawa rządzące Trawą. Przynajmniej nie na początku. Gdy jednak historia nabiera rumieńców, zdajemy sobie sprawę, że nic nie jest tu przypadkowe, że każda postać/rasa jest do czegoś predestynowana i nie staje się tekturową makietą na długie rozdziały. Taki twórczy pietyzm się chwali.

Sama historia nie porywa. Mieliśmy w literaturze mnóstwo zaraz, epidemii i plag, które opanowywały ludzkość na różne sposoby. Opowieść toczy się w wolnym tempie, ale to mogę oczywiście wybaczyć, przecież trawa także potrzebuje czasu, aby dojrzeć. Doszedłem jednak do wniosku, że fabuła nie jest tu najważniejsza – znacznie istotniejszy kształt przybierają dylematy, wokół których porusza się autorka. Powieść oplatają aspekty religijne: dużo mówi się o grzechu, pokucie i wierze w aspekcie tak moralnym, jak społecznym. Tym ciekawsze jest to spojrzenie, ponieważ równolegle Tepper wprowadza elementy erotyzmu (na gruncie znaczeniowym powieści, nie opisowym) i dość częste wątki romansowe, a to wszystko zestawia z negatywną wizją świata. Przemyślenia nad rodziną, naturą ludzką i etyką wyłaniają obraz, który zasmuca, i nie pomaga przełamać refleksyjnej ścieżki narracji nawet bujność przestrzeni Trawy – ładne opisy nadal są, rośliny skrzą się kolorami tęczy, ale czytelnik jest już myślami gdzie indziej. To dobrze świadczy o oddziaływaniu autorki na odbiorcę, jednak wyłania się zasadnicze pytanie: co zostaje po lekturze?

„Trawie” brakuje przede wszystkim sugestywności. Przyznam, że lektura miała przebłyski geniuszu, ale przeważnie akcja nie powodowała, bym z utęsknieniem czekał na kolejne rozdziały. Być może to kwestia motywów, które zdają się górować nad opowieścią i zamiast być podporządkowane biegowi wydarzeń – same stanowią podstawę lektury. Przyznam też, że choć autorka stara się w oryginalny sposób nakreślić sytuację polityczną prezentowanego świata (rygor narodzin z tylko dwojgiem legalnych dzieci, kary narzucane przez Świętość, formy mechanicznej nieśmiertelności itp.), to powraca do swoich pomysłów za rzadko i giną one w natłoku ważniejszych wątków. Bliska tym rozważaniom była czytana przeze mnie ostatnio książka „Wszyscy na Zanzibarze”, pochodząca z tego samego cyklu wydawniczego, i to ona na dłużej zapisze się w mojej pamięci.

„Trawa” dysponuje jednak aspektami, które pozytywnie oddzielają się na tle innych. Zaraza i związana z nią tajemnica bestii zamieszkujących planetę oraz temat wymarłego ludu Arbaiów to naprawdę ciekawe kwestie, a postaci wykreowane przez Sheri S. Tepper nie zlewają się w bezimienny tłum – nieważne, czy jakiś bohater pojawia się raz, na 312. stronie, czy jego historia przewija się przez całą książkę. To jednak nie wystarcza, aby uznać „Trawę” za fantastykę wyjątkową, godną polecenia każdemu. Recenzowana pozycja jest pierwszą częścią trylogii Arbaiów, jednak MAG nie umieścił kontynuacji powieści w najbliższych planach wydawniczych. Po książkę można jednak spokojnie sięgać – fabuła stanowi spójną całość, wszystkie wątki zostają zamknięte, a tylko w oddali majaczy zarys bramy do dalszych rozważań nad uniwersum. Mnie „Trawa” nie ujęła, choć lekturę zapamiętam jako całkiem niezłą. W gąszczu solidnych fragmentów zabrakło wieńczącego całe dzieło pierwiastka wyjątkowości, jakiego w podobnej literaturze zawzięcie poszukuję.

Adrian Kyć