Książka Jerzego Korczaka "Karski. Opowieść biograficzna" wbrew tytułowi nie jest pełną biografią "Witolda". Skupia się na latach 1942-1943 i drugiej podróży Karskiego na zachód. Zaczyna się od wejścia Karskiego w tajemnicy przed Niemcami do warszawskiego getta i obozu w Izbicy. Następnie autor przechodzi do opisywania podróży do Anglii oraz bezskutecznych prób nagłośnienia Holocaustu podczas spotkań z najważniejszymi osobistościami rządu emigracyjnego oraz rządu brytyjskiego. Całość kończy wyjazd Karskiego do USA, gdzie zdołał spotkać się z prezydentem Rooseveltem, ale los Żydów był już przesądzony.

Jerzy Korczak nawet nie próbował stworzyć wyczerpującej historycznej monografii. Nie jest to książka dla ludzi niezorientowanych w temacie, bo w gąszczu nazwisk, powiązań i politycznych podchodów w Londynie bardzo łatwo się pogubić. Oczywiście nie trzeba mieć w małym palcu nazwisk całego środowiska emigracyjnego, ale warto mieć pewne pojęcie o środowiskach tworzących rząd oraz o politycznej sytuacji gen. Sikorskiego, Mikołajczyka czy gen. Sosnkowskiego, a także o różnicach między żydowskimi socjalistami z Bundu i syjonistami.

Książka jest dość krótka i przypomina powieść. Nie ma w niej przypisów, a duża część opiera się na wspomnieniach Karskiego, którego autor miał okazję poznać osobiście oraz korespondencji między "Witoldem" i autorem. Obserwujemy młodego, zdesperowanego kuriera, który wierzy, że informacje, które ma o Holocauście mogą zmienić los mordowanych Żydów. Jednak w miarę upływu czasu widzi, że wszyscy w Londynie mają swoje interesy polityczne i nie obchodzi ich los "brudnych niepiśmiennych Aszkenazich". Jedni podkopują pozycję Sikorskiego, inni węszą wszędzie sanacyjne spiski, a Brytyjczyków i Amerykanów obchodzi tylko ułagodzenie Sowietów.

To, co stanowi o sile tej książki to niezmiernie osobisty punkt widzenia. Karski, 28-letni idealista stopniowo odzierany jest ze wszystkich złudzeń. A pod koniec książki co rusz przeżywa wstrząsy: pojmanie dowódcy AK Stefana "Grota" Roweckiego przez Niemców, śmierć Sikorskiego, powstanie w getcie, sprawa katyńska. Mimo że wszystko znamy doskonale z lekcji historii, to trudno nie przeżywać tych chwil razem z Karskim. Choć znamy zakończenie tej historii, to jednak chcemy mieć nadzieję, że ktoś zwróci uwagę na tragedię Holocaustu.

Jednak świat milczał.

Karski za swoje bohaterstwo został uhonorowany tytułem "Sprawiedliwy wśród narodów świata". Warto poświęcić trochę czasu, by zapoznać się z jego postacią.

Krzysztof Krzemień