Uwielbiam jeść. Sama nie wiem, czy wolę konsumowanie czy gotowanie. Niestety często jest tak, że stojąc przy garnkach, mieszając łyżką, próbując wszystkiego raz po raz, wdychając wszystkie zapachy… ostatecznie, kiedy danie jest już gotowe, odechciewa mi się jeść. Ale!, nie o tym miałam mówić. Ogromną niespodziankę sprawia mi fakt, kiedy na koniec lektury - bez względu czy czytam akurat kryminał, powieść obyczajową czy inną - znajduję jeden lub więcej przepisów do potraw, które były gotowane przez bohaterów. Szczerze mówiąc, nie wykorzystałam jeszcze żadnego, jednak wciąż niezmiernie mnie to kusi. Są oczywiście powieści, w których jedzenie i gotowanie to motyw przewodni. Tak było przecież w „Kuchni duchów”, tak było też w „Sycylijskiej opowieści” (niestety, ani słowa o mafii!). Również „Smażone zielone pomidory” bazowały w głównej mierze na smakołykach przyrządzanych w Whistle Stop.

Przyznać jednak muszę, że niejednokrotnie zdarzało mi się bardziej poczuć zapach pomidorowego sosu; lepiej wyobrazić sobie szklącą się na patelni cebulę; dostrzec aromat i poczuć na języku smak opisywanych potraw - w książkach, których nie było to głównym celem. W „Ziemiomorzu” Ursuli K. Le Guin, jest taka scena, kiedy Ged, przebywając u kogoś w domu, przygląda się dziewczynie, przygotowującej podpłomyki jako prowiant na wyprawę. I choć potrawa ta jest opisywana jako prymitywny substytut chleba, Le Guin narobiła mi takiego „smaka”, że do tej pory - jak myślę o tych plackach zrobionych jedynie z mąki, soli i wody - aż mi ślinka cieknie.

Podobnie było podczas lektury „Ojca chrzestnego”. Moja rodzina twierdzi, że powinnam urodzić się, a już na pewno mieszkać, we Włoszech. Makarony mogłabym bowiem jadać niemal codziennie. Nie przejmuję się aż tak jak oni tym, aby konkretny kształt makaronu pasował do danego sosu, jednak czasami i ja mam takie fanaberie. W „Ojcu chrzestnym” włoskie smaki i zapachy czuje się w niezwykle intensywny sposób. Nie są to potrawy skomplikowane - raczej proste dania, podobnie jak w przypadku wspomnianych podpłomyków. Raz były to nitki spaghetti oblepione gęstym, słodkim pomidorowym sosem, w którym aż czuć słońce ogrzewające dorodne owoce; raz była to mocna, czarna kawa zaparzana, podczas gdy rodzina Corleone debatowała o ważnych, mafijnych sprawach.

W przypadku kuchennych smaków i zapachów, raz jeszcze wspomnieć muszę książkę Małgorzaty Musierowicz i dwie sytuacje z nią związanych.  Pierwszą będzie moment, kiedy rudowłosa bohaterka wybrała się do swojej cioci po pożyczkę - a ciocia robiła właśnie konfitury wiśniowe. Mój Boże, ile bym dała, aby podczas lektury ktoś podstawił mi pod nos takie konfitury (rym niezamierzony)! Druga sytuacja miała natomiast miejsce, kiedy Ida, po uzbieraniu funduszy ze sprzedaży własnoręcznie wykonanych wisiorków, w końcu mogła ugotować sobie rosół. Scena, w której zupa bulgocze sobie spokojnie i leniwie na ogniu; „pyrkoli”, wydobywając spod pokrywki wszystkie aromaty - zawsze sprawia, że mam ochotę lecieć w te pędy do sklepu po mięso i warzywa.

#####

Dezső Kosztolányi w rewelacyjnej „Ptaszynie” tak operuje kolorami, smakami i aromatami, że klimat węgierskiej restauracji jest oddany w fantastyczny sposób. Rodzice tytułowej Ptaszyny nigdy wcześniej nie byli w takiej restauracji ze względu na córkę, która kręciła nosem, ilekroć koło niej przechodzili. Jednak, kiedy pociecha (od dawno dorosła - dodajmy) wyjechała pierwszy raz z domu, ojciec i matka nie oparli się pokusie i wstąpili w świat przypraw, aromatów i zapachów, które aż chce się polizać; nasyconych barw, które chce się zapamiętać. Sama miałam wtedy ochotę na ciemny, gęsty gulasz z papryką i mnóstwem przypraw. Autor uzyskał taki efekt również dzięki temu, że nagle okazało się, iż Ptaszyna, która jest głównym zarządcą kuchni w rodzinie, nie używa nie tylko wymyślnych przypraw jak słodka papryka, ziele angielskie czy imbir, ale gardzi nawet odrobiną soli!

Operowanie językiem tak, aby wydobyć z niego wszystkie te nieuchwytne elementy, składające się na niepowtarzalność aromatu i smaku potrawy, jest niezwykle trudne. Sprawienie, że czytelnikowi pocieknie ślinka, będzie - przynajmniej moim zdaniem - nie lada sukcesem. Dodatkowym atutem takich książek jest fakt, że kiedy spróbujemy odtworzyć daną potrawę, nie będzie zdjęć i szczegółowych wytycznych, jak taka potrawa powinna wyglądać i smakować. Zatem także nasza reakcja po kulinarnych wyczynach nie będzie wyłącznie zawiedzeniem i frustracją.

Na koniec chciałam jeszcze na chwilę wrócić do książek kulinarnych i problemów, które piętrzą się przed nami, kiedy za taki instruktaż się zabieramy. Niejasności jest co nie miara, wielu czynności trzeba się domyślać, nie wspominając już o proporcjach, które niejednokrotnie podane są „na oko”. Genialnie przedstawił to Julian Barnes w eseju zatytułowanym „Kraina bez brukselek” (swoją drogą, czy Wy też pałacie do tego warzywa takim obrzydzeniem, jak ja?). Próbując przygotować zupę pomidorową z przepisu Elizabeth David, autor „Cytrynowego stolika” napotkał tyle trudności, że wydawałoby się to niemożliwe w przypadku przepisu, składającego się z zaledwie kilku zdań. Przytoczę kilka z wątpliwości eseisty, ponieważ parafraza byłaby tu morderstwem pozbawionym motywu:

Początkowe i nastręczające problem zagadnienia: (1) „Pokrojone”: żadnych wskazówek co do wielkości wymaganych kawałków. (2) „Obrane ze skórki”: czy, w sposób jak najbardziej naturalny, zakłada to również „pozbawione nasion”, czy też przepis datuje się z czasów, kiedy nie przejmowano się nasionami? (3) „Oliwa z oliwek”: ile dokładnie czy nawet w przybliżeniu? (4) „Ząbek czosnku”: trzy możliwe interpretacje: (a) wrzucony do wywaru w całości (raczej nieprawdopodobne); (b) zmiażdżony soczyście w wyciskaczu (ale czy E.D. aprobowałaby takie narzędzie - wielu nie aprobuje, prawda?); (c) drobno posiekany.

Czy jest ktoś, kto - korzystając z przepisu z ksiązki kulinarnej - nigdy nie natknął się na tego typu wątpliwości? Na te chwile konsternacji i zastanowienia, przemyśleń prowadzących w efekcie do frustracji przenoszonej na - Bogu ducha winne - narzędzia kuchenne? Do łez doprowadził mnie natomiast fragment, w którym Barnes natrafia w tym „prostym” przepisie na ustęp traktujący o „rozpuszczeniu pomidorów” (które jednocześnie nie mogą gotować się dłużej niż dziesięć minut!). Co - w kulinarnej gorączce i przypływie paniki - zrobił nasz początkujący kucharz? Oddajmy mu głos raz jeszcze:

Przez kilka nerwowych minut czekałem na cud „rozpuszczenia”. Potem, z kucharskim przekleństwem, chwyciłem tłuczek do ziemniaków i zgniotłem je na cholerną miazgę, umyłem pospiesznie grzeszne narzędzie, po czym przystąpiłem do kolejnego etapu nakazanego przez przepis.

Przyznaję - sama niejednokrotnie traktuję pomidory tłuczkiem - czy to na sos, czy to na zupę. O ile łatwiej jednak żyłoby się, gdyby tylko dało się pozbyć tych wszystkich wątpliwości z podręczników dotyczących gotowania… Ach! Zapomniałabym - okazuje się, że owszem - Elizabeth David nie aprobowała wyciskacza do czosnku.