Ryszard Kapuściński powiedział kiedyś, że aby mogło powstać jedno własne zdanie, trzeba przeczytać tysiące cudzych. Podczas lektury książki „Wywiad z historią” Oriany Fallaci, która ukazała się na rynku polskim z pawie czterdziestoletnim opóźnieniem (światowa premiera „Interview with History” 1974) trudno nie odwołać się do słów autora „Imperium”. Wielość kontekstów, wydarzeń, przywołanych postaci, które opisuje w swoich wywiadach włoska dziennikarka z czasem, co oczywiste, uległy rozmyciu. Nie tyle straciły na znaczeniu, co wyparte zostały przez nowe, świeższe „newsy”. Dlatego współczesny czytelnik-recenzent w mniejszym lub większym stopniu musi lekturę książki Fallaci okupić powtórką z historii. Dla lepszego zrozumienia tekstu, uchwycenia wszystkich zależności i problematyki danych wydarzeń. Jednak przygotowanie merytoryczne do lektury tej fascynującej odysei reporterskiej to nie wszystko. Ważna jest również wrażliwość literacka, taktyka oparta na wyczulonym zmyśle obserwacji, która pozwala dostrzec w tych dwudziestu ośmiu rozmowach arcydzieło dziennikarskiego fachu.

Być jak Fallaci…

We wstępie książki Fallaci pisze, że dziennikarstwo to „nadzwyczajny i straszny przywilej”. Włoska publicystka, która w latach swoich największych reporterskich sukcesów budziła i budzi do dnia dzisiejszego wiele kontrowersji (szczególnie zaś po opublikowaniu w roku 2001 artykułu przerywającego dziesięcioletnie milczenie na łamach "Corriere della Sera" pt: „Wściekłość i duma”) była fenomenem w swoim fachu. Była kobietą. Inteligentna, odważna, bezkompromisowa. Przed obliczem dziennikarki, czy też wizją wywiadu z nią, drżeli najwięksi politycy. Niezależnie po której stronie konfliktu, żelaznej kurtyny się znajdowali. Jednakże mało kto miał odwagę odmówić Fallaci. Bowiem Fallaci się „nie-odmawiało”. Odmowa oznaczała zarówno tchórzostwo jak wykluczenie z dialogu. Kissinger, Golda Meir, Jasir Arafat, Husajn, Indira Gandhi, William Colby to tylko niektóre nazwiska pojawiające się na kartach tego wydawnictwa. Prestiż i sława, na tych wartościach niewątpliwie bazowała Włoszka. Ranga jej wywiadów była olbrzymia i często wpływały na kształt ówczesnej światowej polityki. Konflikty w Azji, na Bliskim Wschodzie, nielegalne działania CIA w Europie, Wietnam – obszary będące w kręgu jej zainteresowań nie odbiegały od najbardziej palących problemów ówczesnej, nad wyraz niespokojnej rzeczywistości. Lecz nie tylko „wyjątkowa” tematyka, lecz także niebanalny styl i bezkompromisowość nadały rozmowom Fallaci niepowtarzalnych cech, wyznaczając całkiem nową jakość dziennikarską, o której w przedmowie Federico Rampini pisze:

Żywy kontakt z konkretnymi postaciami, pogłębione dochodzenie na miejscu wydarzeń, zdolności analizy, zbieranie dokumentacji, praca „wykopaliskowa” i interpretacja, która nazywa się dziennikarstwem śledczym.

Dziennikarka, o której już wówczas krążyły legendy jawi się współczesnemu czytelnikowi przede wszystkim jako postać o klarownych poglądach politycznych. Jak zauważa wspomniany wyżej Rampini:

Fallaci utożsamia się z uniwersalnymi wartościami, które zrodziły się na Zachodzie – z liberalną demokracją, z prawami człowieka, z wolnością informacji – i właśnie dlatego nie dopuszcza niespójności, nie okazuje pobłażania, kiedy przyłapuje Zachód na rażącym łamaniu tych zasad.

W dwudziestu ośmiu wywiadach, które składają się na tom „Wywiad z historią” Fallaci wydaje się być zawsze główna bohaterką spotkania. Zafascynowana władzą, świadoma uczestnictwa najważniejszych wydarzeniach politycznych jak i faktu, że jest zarządcą informacji, która może zmienić bieg historii, każde spotkanie traktowała jak walkę (zobacz: „Przedmowa”). I zaprawdę rzadko kiedy wychodziła z tego pojedynku pokonana. Jak sama zauważyła:

Ci, którzy wyznaczają nas los, naprawdę nie są od nas lepsi, nie są inteligentniejsi, ani silniejszy, ani bardziej światli. Najwyżej bardziej przedsiębiorczy, ambitni.

Niewiele osób ze świata polityki w jej mniemaniu zasługiwało na podziw i szacunek. Dostało się Kissingerowi za Wietnam, nakrzyczała na szefa CIA Colbego za wtrącanie się w sprawy wewnętrzne Włoch, nie omieszkała zapytać arcybiskupa Makariosa o relacje z kobietami, Hajle Sellasje nie uniknął trudnych pytań o wszędobylski głód i śmierć w Etiopii. Do grona nielicznych, których obdarzyła szacunkiem i zaufaniem należeli Willy Brandt, Helder Camera, Indira Gandhi a w szczególności zaś charyzmatyczna Golde Meir. Lecz na takie traktowanie naprawdę należał sobie zasłużyć. Udało się to nielicznym.

Trzy wcielenia dziennikarki. Epilog

Jacek Żakowski charakteryzując Fallaci pisze o trzech jej wcieleniach. Pierwszym „romantycznej dziennikarki”, drugim – „dojrzałej geniuszki wywiadu politycznego” oraz ostatnim – „islamofobicznej eseistki”. W książce „Wywiad z historią” spotykamy się z tą drugą postacią, gdzie pisarka (tak powiem życzyła sobie być nazywana Fallaci pod koniec życia) będąc u szczytu sławy i popularności osiągnęła wszystko co w zawodzie dziennikarza możliwe. Rozmowy przeprowadzone w latach siedemdziesiątych XX, dzięki którymi został okrzykniętą „mistrzynią wywiadu” są dla potencjalnego, współczesnego czytelnika przykładem na to w jaki sposób uprawia się „rasową” żurnalistykę. I choć Ryszard Kapuściński zarzucał jej obawę przed wielokulturowością, ceniąc zasadniczo wyżej Terzaniego, to dziennikarstwo Fallaci, ze swą bezkompromisowością i kobiecym obliczem, stanowi nowy i wyjątkowy rozdział w historii gatunku. Właśnie dlatego, mimo upływu wielu lat, nie straciło nic ze swojej drapieżności i sile.

Monika Długa