„Sto najważniejszych scen filmu polskiego” to przede wszystkim nie zbiór najlepszych scen, a po prostu dzieł filmowych. Autor wspomina we wstępie, że w swoich tekstach wychodzi od scen, bo one są „kotwicami pamięci” – czyli że w pierwszych akapitach obrazowo ukazuje pewien kluczowy fragment filmu, a potem buduje na jego fundamentach cały wizerunek dzieła, rozwijając tematykę, snując subiektywne rozważania i mówiąc o produkcji w taki sposób, aby udowodnić zasadność jej miejsca w zestawieniu. Teoretycznie tak to powinno wyglądać, ale w praktyce bywa, że jakiś film zyskuje nie jeden akapit z opisem sceny, ale akapitów pięć, które streszczają całą kinową opowieść. I nie ma, że boli, jeśli daną produkcję dopiero macie w planach. Najlepiej więc czytać o tym, co się już widziało i o czym chce się uzupełnić wiedzę lub przyjąć inną perspektywę odbierania dzieła.

Na każdy film, ustawiony w chronologicznej kolejności, składają się cztery strony omówienia w bardzo różnej formie. Początek zazwyczaj należy do Kota, który naprawdę barwnie i wielopłaszczyznowo streszcza fabułę lub jej fragment. Potem opcji jest mnóstwo: może się pojawić krótka próbka recenzji autora bądź jego kolegów po fachu (także tych sprzed lat; Kot wspomina, że po co miałby omawiać ich teksty, skoro lepiej je przytoczyć i pokazać, jak kiedyś na łamach prasy walczono o filmy) – można się natknąć na artykuł z „Tygodnika Powszechnego” lub „Polityki”, można zobaczyć tabelę z kultowymi powiedzonkami, przeczytać fragment rozmowy z reżyserem, a jeśli o filmie niewiele się pisało, to dla zapełnienia przeznaczonych na niego stron przeskanować wzrokiem dwukolumnowy spis nagród, jakie otrzymał. Wszystko z gazet, książek biograficznych, portali internetowych, wszystko bardziej recenzenckie niż ciekawostkowe.

Jak jest „Pod Mocnym Aniołem”, to daje się wstęp Pilcha do „Polskiego słownika pijackiego”; podobnie przy „Żółtym szaliku”, który też porusza problem alkoholizmu, umieszcza się wyimki ze słów pisarza. Jak „Drogówka”, to z kolei opis fabuły na pół miejsca, a drugie pół zapełnione wypowiedzią Smarzowskiego dla portalu filmowego. Przy „Rejsie” dużo anegdot i ciekawostek, a po nich kultowy dialog zajmujący całą stronę. W innym miejscu z kolei mamy cytat zbiorowej modlitwy mieszkańców osiedla z „Dnia świra” albo tekst jednej z „Zakazanych piosenek”, dalej opis wielostopniowego procesu cenzury PRL-owskiej pod szyldem „Ucieczki z Kina Wolność” Marczewskiego. Bywa i tak, że autor jest obok samego filmu – na przykład wtedy, gdy przytacza fragment biografii aktorki mówiącej o tym, czym jest dla niej pobyt na scenie i współpraca z danym reżyserem. Owa aktorka niekoniecznie musiała grać w filmie, w obrębie którego poświęcono jej ramkę. Wszystko to w pewnym chaotycznym zbiorowisku, w którym grzebie się bardzo radośnie i swobodnie, wyszukując dobre określenia i godne zapamiętania sądy. Okazuje się, że praca Wiesława Kota była w dużej mierze szperaniem w filmowych szpargałach, odnajdywaniem czegoś, co czytelnika zadowoli. Tylko czy te często zbędne dodatki – zabierające miejsce omówieniom filmoznawczym lub krótkim wstawkom z historii filmu – nie są zaledwie zapchajdziurami, które mają zagospodarować narzucone z góry cztery strony o każdej zaproponowanej produkcji? Chwilami odnosiłem takie wrażenie, poruszając się jednak z dużą frajdą po polskim kinie w pigułce.

Dostajemy więc subiektywną listę filmów, które warto zobaczyć, zazwyczaj potwierdzających swoją klasę powszechnym uznaniem widzów. Zaczynamy od „Młodego lasu” Józefa Lejtesa z 1934 roku, kończymy zeszłorocznym „Jackiem Strongiem”. Wiesław Kot wykonał za nas żmudną robotę poszukiwania informacji o filmach i selekcji recenzenckich przekazów – mamy całą rozpiętość myśli w jednym miejscu, od opinii po fakty. Na plus trzeba zaliczyć projekt szaty graficznej, który zadowalająco gra kolorystyką dopasowaną do klimatu filmów i znajduje kompromis między ilością tekstu a dodatkami w postaci klatek filmowych, zdjęć ludzi kina itp. – nawet jeśli niektóre obrazki rażą pikselami (a rażą bardzo, wydzierając z nas sporo wrażeń estetycznych!). „Sto najważniejszych…” należy traktować jako rodzaj ciekawostki, pozycję w żadnym wypadku niezbędną, zaledwie stanowiącą dodatek po seansie filmowym. O historii kina polskiego też w niej nie poczytacie, najwyżej dowiecie się, co tworzy ten progres dziejowy. A może na fali brania udziału w setkach wyzwań lub stawiania sobie celów i postanowień znajdzie się miejsce na edukację w temacie polskiego filmu? Choćby poprzez seans stu dzieł w sto dni? Cóż, wtedy Wiesław Kot będzie zbawieniem – pożytecznym, ciekawym i poszerzającym horyzonty. W przeciwnym razie szukajcie bardziej sprofilowanych książek.

Adrian Kyć