Pierwszym mym skojarzeniem „Willi Triste” było „Zeszłego roku w Marienbadzie”, film pełen wspomnień, miłości i onirycznego spojrzenia na własną egzystencję. Choć w samej fabule „Willi Triste” nie znajdujemy żadnej analogii, wrażenie jednak nie znika. Jedna z wczesnych powieści Modiano jest pełna melancholii, zadumy nad przeszłością i oczywiście tytułowego smutku. Bo „triste” z francuskiego oznacza smutek, ale smutek nie aż tak oczywisty. Początkowo wydawało mi się jednak, że nazwanie jej [Willę Triste - przyp. red.] „smutną” nie bardzo do niej pasowało. Ale potem zrozumiałem, że Meinthe miał rację pod warunkiem że w brzmieniu słowa „smutna” dopatrzy się czegoś słodkiego i kryształowego. Wchodząc do środka ogarniało uczucie przejrzystej melancholii. Wkraczał w strefę spokoju i ciszy. Powietrze wydawało się tu lżejsze; człowiek miał wrażenie, że się w nim unosi.*

To swoiste unoszenie się we wspomnieniach. Rzeczywistość przywoływana przez narratora jest pełna niewyjaśnionych i niedokończonych wątków, fałszu, niedomówień i zapomnianych szczegółów. Nigdy nie zyskujemy wiedzy o prawdziwym imieniu naszego bohatera, ani o jego tajemnicach i dawnym życiu. Wiele wątków pozostaje niewyjaśnionych i nagle urwanych. Ale zabieg Modiano jest jak najbardziej świadomy. W pamięci całość blaknie, pozostaje wytarta. Nieodgadnione lub zapomniane szczegóły zrzucane są na dalsze plany jaźni. Raz znamy nazwisko ukochanej, innym razem wymyka się ono z pamięci. Tak naprawdę nie dowiadujemy się wiele o samej Yvonne. Nigdy też nie wychodzimy dalej niż domysły narratora w odkryciu tajemnicy nocnego informatora dzwoniącego do właściciela Willi Triste. Nigdy bowiem nie poznajemy do końca całości otaczającego nas świata i drugiego człowieka. Wiemy tyle, ile jest nam dane poznać, ile jest nam dane przeżyć. Perspektywa czasu zaciera realia i dokładniejsze informacje. Aura nostalgii zniekształca rzeczywistość. Pamiętamy tylko to, co nas ukształtowało, reszcie nierzadko nadając kłam.

Akcja powieści Modiano toczy się we francuskim miasteczku, zaraz przy granicy ze Szwajcarią. Mały kurort nad jeziorem dodaje wspomnieniom smaku oderwanego od rzeczywistości marzenia. To sceneria nietypowa dla naszego bohatera, nawykłego raczej do harmidru Paryża. Małe miasteczko jest ucieczką, odskocznią, egzotyczną odmianą i swoistym startem dla pogoni za spełnieniem. Choć spokój i senność kurortu nudzą Vicenta Chmarę, a późniejsza chęć wyjazdu z Yvonne do Ameryki doprowadza go do podjęcia nieodwracalnych decyzji, ten właśnie okres jego życia jest mu szczególnie bliski. Nie tylko poprzez miłość do Yvonne, który to związek jest dość dziwną relacją, pełną nieodgadnionego.

Czas wspomnień to okres wojny algierskiej, a więc końcówka lat pięćdziesiątych i początek sześćdziesiątych, pomimo to ma się jednak nieodparte wrażenie, że wspomnienia sięgają dużo dalej. Czuje się aurę wielkich powieści z przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku, okresu międzywojennego; aurę Prousta, Manna, Camusa. Niewątpliwie dzieje się tak za sprawą motywu podróży, przyjazdu bohatera do wakacyjnej miejscowości, oderwania go od własnego świata i spojrzenia na obcą rzeczywistości ze swoistym nostalgią i osobistą analizą. Ale dzieje się tak również za sprawą stylu i widocznych inspiracji samego autora.

Po "nowonarodzonego" noblistę sięga się, by sprawdzić czy Akademia dokonała trafnego wyboru. Gdy autor jest poza własnym krajem mało znany, najczęściej tej ciekawości towarzyszy również mały sceptycyzm. W przypadku Patricka Modiano jest on zupełnie nie na miejscu. To bowiem w pełni zasługujący na swoją nagrodę autor. Wielowątkowy styl i arcyciekawy temat można poddawać wielu analizom i czytać wielokrotnie na wielu płaszczyznach. To duch wielkich autorów, niekwestionowanych mądrych pisarzy, którzy na kanwach literatury przetrwali. Cieszę się, że Nobel w tym roku przypadł właśnie Francuzowi. Dzięki temu będziemy mogli szerzej, poza Francją, poznać Patricka Modiano. Bo jest to autor, który w wielkiej literaturze przetrwa.

Monika Samitowska-Adamczyk

* Cytat pochodzi z recenzowanej książki