Rozumiem, że pięćset lat temu nikt się takimi detalami jak wola narodu nie przejmował. Rządził król, czasem coś podpowiadała szlachta lub dostojnicy kościelni, a chłopstwo nie miało nic do powiedzenia. Tym samym obowiązywał wyraźny podział na wykształconych i analfabetów. Obok całego tego kramu były jeszcze kobiety, które na dobrą sprawę miały jedynie rodzić dzieci. Przecież do tego wykształcenie czy prestiżowe stanowisko nie są potrzebne.

„Segretario” Macieja Hena opowiada historię Gredechin Specht, marzącej o podróżach i zdobyciu wykształcenia. Młodziutka dziewczyna rezygnuje więc z drogi przypisanej jej z urodzenia i decyduje się na życie w męskim przebraniu jako Georg Starkfaust. Po kilku latach udaje się jej osiągnąć swój cel i zostaje przyjęta w poczet uczniów słynnej Akademii Krakowskiej. Jednocześnie pracuje jako osobisty sekretarz słynnego Filipa Kallimacha – doradcy króla Jana Olbrachta. Ale to tylko początek jej problemów.

Gredechin – w dwunastu listach do dawno niewidzianej koleżanki – relacjonuje żywot swój i swojego włoskiego mentora. Przemyca w nich wiele szczegółów z nauki na uniwersytecie, rozprzestrzeniania się chorób w Krakowie, funkcjonowania gminy żydowskiej czy praw obowiązujących w Rzeczpospolitej. Dzięki niezwykle plastycznym opisom Hena piętnastowieczna stolica jest miastem, do którego można w każdej chwili pojechać i je zobaczyć. A mieszkający tam ludzie żyją, jakby funkcjonowali tuż obok.

„Segretario” to przede wszystkim opowieść o Gredechin, ale i Kallimach jest tutaj niezwykle ważną postacią. Zacznijmy jednak od zdecydowanej na życie jako mężczyzna kobiety. Ona wie, że w tym świecie nie ma szans jako przedstawicielka płci pięknej, więc ucina długie włosy, ubiera męskie ciuchy i zawiesza mieszek między nogami. Jest w pełni świadoma, że do końca życia będzie musiała ukrywać swoje piersi, delikatne rysy twarzy i comiesięczne dolegliwości. To nie są czasy, kiedy każdy ma bieżącą wodę w mieszkaniu, więc nawet i prosta higiena stwarza wiele problemów. Teoretycznie możemy tylko współczuć Gredechin, ale jednocześnie będziemy pełni podziwu dla jej niegasnącej determinacji.

Kallimach to już kompletnie inna historia. Ten włoski humanista od początku miał łatwiej – w końcu urodził się jako mężczyzna – więc… zdecydował się wziąć udział w spisku na życie papieża. Od tej pory jego losy są nieustającym pasmem miłostek i ucieczek. Dopiero w Polsce znalazł spokój, uznanie i kolejną miłość. Opisy jego podróży to już typowa powieść przygodowa z dużą dawką dramatu i humoru, gdzie nigdy nie wiadomo, co kryje się za kolejnym zakrętem.

Odbieram „Segretario” jako złośliwy komentarz czasów współczesnych. Dlaczego? Otóż Hen pisze o specyficznych stosunkach polsko-żydowskich, szybko postępującej epidemii, a także marginalnej roli kobiety i znaczeniu zasobności portfela. Czyli podejmuje tematy niezwykle nośne i kpi z tych, co sądzą, że zmiany muszą być narzucone z góry. Prawda to, że ryba psuje się od głowy, ale tak naprawdę zmiana musi wyjść od nas. Inaczej na pewno nie zmieni się nic.

Michał Wnuk