Wierzymy, że każda kara jest uzasadniona i nieuchronna. Wątpliwości pojawiają się, gdy mamy pistolet z dwoma nabojami, a przed nami stoją Hitler, bin Laden i Stalin. Oczywiście możecie strzelić w Hitlera, a potem poprawić dla pewności, ale możecie też skorzystać z alternatywy, czyli sądu. Ilu z was jednak zdecyduje się poprosić o pomoc Temidę? Uosobienie sprawiedliwości? Opaska na oczach symbolizuje bezstronność. Dla każdego. Hitlera również. Dziękuję, nie skorzystam.

Mam nadzieję, że rozumiecie teraz wątpliwości targane Tomasem Nevinsonem. Podczas misji zleconej przez byłego szefa otrzymuje on rozkaz zabicia kobiety. Budzi to w nim wiele obiekcji, nie tylko tych związanych z niepewnymi dowodami. Bohater ponadto odczuwa spory dyskomfort, gdyż wychowano go w duchu szacunku do płci pięknej. Tym samym zaczyna racjonalizować zlecone zadanie, jednocześnie przygotowując się na nieuniknione.

Zanim jednak dowiemy się więcej, autor przybliża nam okoliczności związane z powrotem emerytowanego szpiega do pracy w tajnych służbach. Nie czytałem „Berty Isli”, czyli innej książki Javiera Maríasa, która najwyraźniej jest mocno powiązana z „Tomasem Nevinsonem”, a w której opisane są powody rezygnacji z prowadzonego podwójnego życia. Potem główny bohater przez kilka lat żył w spokoju jako pracownik ambasady, ale na prośbę byłego szefa – Tupry – postanawia podjąć się kolejnej misji. Wyrusza więc do małego miasteczka, w którym ma zlokalizować uśpioną terrorystkę. Wywiad brytyjski zawęża poszukiwania do trzech kobiet, a zadaniem Nevinsona jest – bez rzucania się w oczy – zidentyfikować i zlikwidować osobę, która odpowiada za kilka ataków bombowych na terenie Hiszpanii.

Nie spodziewałem się, że kiedykolwiek zetknę się z kryminałem o zabarwieniu filozoficzno-etycznym. Ilość rozważań, polemik, analiz i wymiany zdań o moralności i prawie pomiędzy przede wszystkim Tomasem Nevinsonem a jego byłym szefem Tuprą jest głównym trzonem tej pozycji. Jeżeli więc lubicie starcia i gry słowne, to ta książka jest zdecydowanie dla was. Ostrzegam tylko, że wnioski wyciągnięte z prowadzonych dyskusji mogą być wyjątkowo pesymistyczne. Zetknięcie się pragmatycznego Tupry i wątpiącego Tomasa jest tylko fragmentem odwiecznej dyskusji o interwencjonizmie państwa i całodobowo czuwającym policjancie. Czy naprawdę jesteśmy gotowi zawiesić normy prawne na rzecz własnego bezpieczeństwa? Bezrefleksyjnie wybaczyć wszystkie błędy służb? Zdania są podzielone, co widać chociażby w książce „Bardzo poszukiwany człowiek” Johna le Carré. Warto również przypomnieć słowa Benjamina Franklina, który powiedział, że „ludzie, którzy dla tymczasowego bezpieczeństwa rezygnują z podstawowej wolności, nie zasługują ani na bezpieczeństwo, ani na wolność”. I może niech to posłuży za najlepsze podsumowanie książki Maríasa. Oczywiście po lekturze wypracujecie sobie własne zdanie, ale na koniec odeślę jeszcze do dwóch filmów: „Raport” (2019) i „Mauretańczyk” (2021). Wypuszczenie przez państwo kontroli nad wywiadem niestety musi się źle skończyć.

„Tomas Nevinson” to powieść niezwykła. Nie tylko dlatego, że porusza trudne zagadnienia z pogranicza prawa i moralności, ale też dlatego, że nie daje łatwych odpowiedzi. Zwłaszcza zakończenie pozostawia nas z wieloma wątpliwościami. Dokładnie jak w życiu. To dobrze, że nie otrzymujemy wyjaśnień na złotej tacy. Pozwólmy czasem szarym komórkom trochę popracować. Literatura problemowa najwyższych lotów.

Michał Wnuk