Niektóre książki mają po prostu coś takiego w sobie, że przyciągają naszą uwagę. Dzieje się tak głównie za sprawą bądź to tytułu, bądź okładki. Idealnym przykładem jest właśnie najnowsza powieść Zośki Papużanki pod tytułem „Kąkol”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Marginesy. Twarda okładka przyciąga nasz wzrok pięknymi polnymi kwiatami, które zostały na niej jakby wyszyte. Jeśli dodamy do tego nieoczywisty tytuł i dość oryginalne nazwisko autorki, właściwie nie ma mowy o tym, abyśmy przegapili tę pozycję na księgarskiej półce.

Zośka Papużanka mieszka w Krakowie i jest nauczycielką języka polskiego. Za swoje powieści wielokrotnie otrzymywała nominacje do różnych literackich nagród. Jest to moje pierwsze zetknięcie z jej twórczością.

„Kąkol” to powieść naprawdę wyróżniająca się pod względem tak formy, jak i treści. Z całą pewnością na uwagę zasługuje język i styl autorki. Widać, że jest literacko dojrzały i dopracowany. Z drugiej zaś strony również jest osobliwy, jako że narratorką w powieści jest nastoletnia dziewczynka. Podczas lektury książki nieraz zdarzało mi się głośno śmiać, wiele zaś zdań i zwrotów miałem ochotę zanotować na kartce i zapamiętać.

O czym właściwie jest „Kąkol”? Można na to pytanie odpowiedzieć prosto, że jest to opowieść nastoletniej dziewczyny o spędzanych na wsi wakacjach. Na początku lipca cała rodzina, czyli mama, tato, Trutnie i nasza narratorka wyjeżdżają do dziadków na wakacje. Jadą oczywiście do domu na wieś, gdzie spotyka się cała rodzina. Niekwestionowaną jej głową jest dziadek Antoni. To on rządzi babcią i wszystkimi ciotkami, wujkami i dziećmi, które zjeżdżają się do niego na wakacje. Naszej narratorce dziadek jawi się jako ktoś wszechmogący, jako prawodawca nieprzestrzegający jednak prawa, które sam ustalił.

Wakacje na wsi biegną swoim trybem. Przede wszystkim można nieco dłużej pospać. Wszyscy jednak narzekają na panującą w domu ciasnotę, brak prywatności i... toalety. Mimo to wszyscy przyjeżdżają tam co roku. Dlaczego? Czyżby istotnie chodziło tylko o brak pieniędzy, aby wyjechać nad morze czy w góry? Czy powód jest jakiś inny? Może istnieje tajemnicza siła, każąca całej rodzinie mieszkać przez dwa miesiące u dziadka i babci. Jest to prawdziwy czas próby, wzajemnych podchodów i z trudem skrywanej (albo nieskrywanej wcale) niechęci. Wzajemne relacje są trudne, nacechowane nieufnością i dużym dystansem.

Z drugiej strony dla naszej narratorki jest to beztroski czas. Na wsi spotyka Bejatkę, która zostaje jej najlepszą koleżanką. Razem się bawią i razem spędzają czas. Bejatka musi jednak sporo pomagać w gospodarstwie ojca, który jest lokalnym warzywnym i owocowym potentatem. Dziewczynka bardzo narzeka na tę jawną niesprawiedliwość, jak definiuje codzienne podlewanie ogórków, zrywanie porzeczek czy sprzedawanie warzyw na targu.

„Kąkol” to historia rodzinna, która urzeka swoim stylem i sposobem przekazu. Wakacje na wsi są czasem rodzinnej konfrontacji. Właśnie wtedy wychodzą na jaw skrywane antypatie. Każdy odgrywa z góry przypisaną rolę w tym wielkim przedstawieniu, oglądanym przez nastolatkę, która stara się je wiernie opowiedzieć nam – czytelnikom. Lektura w sam raz na letnie miesiące. Do czytania nie tylko na wsi.

Wojciech Sobański