Po II wojnie światowej odradza się całkiem inna Polska. Ta nowa jest „ludowa”, jest własnością ludu pracującego miast i wsi. Jednak komuniści nie cieszą się w kraju upragnionym poparciem społecznym, ba nawet akceptacją. Władzę przejmują dzięki sowieckim czołgom i wszyscy dobrze o tym wiedzą. Dlatego też nowi włodarze Polski potrzebują nowych symboli i bohaterów, do których mogą się odwoływać i na których budować nową Polskę. Bardzo szybko jedną z takich postaci staje się generał Karol Świerczewski. Władze wykorzystują jego osobę do celów propagandowych. Kult generała przybiera masowe rozmiary.

Jednak kim tak naprawdę był Świerczewski? Czy komunistyczna propaganda obiektywnie przedstawiała jego życiorys? Czyją pamięć pielęgnowały szkolne dzieci i młodzież? Przed czyim pomnikiem przysięgi składali harcerze? Czy Karol Świerczewski był komunistycznym bohaterem, czy jeszcze jednym oszustwem, którymi raczyła Polaków nowa władza?

Na te i wiele innych pytań odpowiada Krzysztof Potaczała w swoim najnowszym reportażu „Świerczewski. Śmierć i kult bożyszcza komunizmu”. Ukazał się on nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka, podobnie jak poprzednie (znakomite skądinąd) książki tego autora.

Śmiało można stwierdzić, że Potaczała jest ekspertem od historii „komunistycznych” Bieszczad. Tym razem postanowił opisać jeden z ich największych symboli. To właśnie w Jabłonkach stał pomnik generała „Waltera”. To tam przez 60 lat tłumnie pielgrzymowali ludzie, aby pokłonić się i oddać hołd temu, który walczył „o pokój i sprawiedliwość”. Właśnie przed tym pomnikiem służby mundurowe składały przysięgę na wierność Ojczyźnie – oczywiście tej ludowej. To przed tym pomnikiem gromadziła się młodzież. To przed tym pomnikiem śpiewano patriotyczne pieśni i urządzano państwowe uroczystości „z okazji i ku czci”. Komu jednak tak naprawdę składano hołd? Generałowi, który „kulom się nie kłaniał”? Czy może alkoholikowi i kobieciarzowi?

Krzysztof Potaczała w swoim reportażu przybliża nam możliwie obiektywnie biografię „Waltera”, chociaż to nie jest główną treścią jego książki. Karol Świerczewski urodził się w 1897 roku w Warszawie, w rodzinie robotniczej. Szybko musiał podjąć pracę. Szybko też dał się uwieść ideom rewolucyjnym. Można zaryzykować tezę, że jego prawdziwym domem była Moskwa. Dość powiedzieć, że w wojnie 1920 roku walczył po stronie bolszewików. Jest to naprawdę mocne opowiedzenie się po stronie rewolucji. „Walter” wsławił się także udziałem w wojnie domowej w Hiszpanii, oczywiście po stronie republikanów. Po II wojnie światowej został wiceministrem obrony narodowej. Zginął 28 marca 1947 roku w Jabłonkach koło Baligrodu, od kul Ukraińskiej Powstańczej Armii.

Władze natychmiast czynią z niego komunistycznego męczennika. Propaganda wznosi się na wyżyny. Powstają książki i filmy, poświęcone generałowi. Ukazywany jest w nich jako niezłomny dowódca, bliski żołnierzom i nieustraszenie walczący z bandami UPA. Wkrótce po jego śmierci rozpoczyna się Akcja „Wisła”.

Obok Świerczewskiego bohaterami Krzysztofa Potaczały są także Bieszczady, z ich skomplikowaną powojenną historią. Walki z UPA spędzały sen z powiek ludowej władzy. Akcja „Wisła” była bezpardonową odpowiedzią, która całkowicie zmieniła bieszczadzki krajobraz. Zniknęły całe wsie. Burzono domy. Krzyże i cmentarze zarastały chwastami. Rozpoczynała się nowa historia.

Tymczasem mit generała Świerczewskiego przybierał na sile i trwał do samego końca PRL-u. Jego podobizna zdobiła sztandary, znaczki pocztowe, monety i banknoty. Był patronem ulic, szkól i zakładów przemysłowych. Jednocześnie był nieudolnym dowódcą i agentem sowieckiego wywiadu.

„Świerczewski. Śmierć i kult bożyszcza komunizmu” to reportaż, który opowiada nie tylko o generale „Walterze”. Krzysztof Potaczała zabiera czytelników w fascynującą wyprawę śladami generała do Bieszczad. Opowiada o wielkim micie, który pieczołowicie wokół tej postaci zbudowali komuniści. Pokazuje w końcu, ile z tego mitu przetrwało do naszych czasów. Zdecydowanie polecam lekturę.

Wojciech Sobański