Nowa książka autora „Wyspy tajemnic”: coś więcej niż kryminał

Trudno powiedzieć, która z książek tego autora jest najpopularniejsza. „Rzeka tajemnic”, którą Clint Eastwood mistrzowsko przeniósł na duży ekran, zdobywając dwa Oscary? „Wyspa tajemnic”, z ekranizacją w reżyserii Martina Scorsese z Leonardem DiCaprio? Dennis Lehane nieraz już udowodnił, że wie, jak stworzyć wciągające, niebanalne opowieści. Na duży ekran trafiły też inne jego książki – „Gdzie jesteś, Amando?” oraz „Brudny szmal”. Z kolei za scenariusz do kultowego już serialu „Prawo ulicy” (oryg. „The Wire”) otrzymał nagrodę Amerykańskiej Gildii Scenarzystów w 2002 roku. Czytając „Ostatnią przysługę”, zastanawiałam się więc, kto mógłby wcielić się w główną bohaterkę o imieniu Mary Pat. Charlize Theron, fenomenalna Furiosa w „Mad Maxie: Na drodze gniewu” i tragiczna Aileen w „Monsterze”? Twarda i cyniczna Frances McDormand z „Trzech billboardów za Ebbing, Missouri”? A może Uma Thurman z „Kill Billa”? Jedno jest pewne – aby zagrać zniuansowaną, złożoną i cholernie prawdziwą Mary Pat, potrzeba wielkiego talentu.

Lepiej zejdź jej z drogi, czyli moc głównej bohaterki

Siłą „Ostatniej przysługi” jest bowiem przede wszystkim kreacja protagonistki. Kilka rzeczy definiuje Mary Pat Fennessy. Po pierwsze: jest twardą i dumną potomkinią irlandzkich emigrantów – obecnie ciężko pracujących robotników – od zawsze mieszkającą w południowym Bostonie (zwanym pieszczotliwie „Southie”). To jej miejsce na ziemi, gdzie każdy zna każdego, a obcy, szczególnie ci o innym niż mlecznoirlandzki kolorze skóry, nie są mile widziani. Po drugie: jest matką. Starszego syna straciła (po części przez wojnę w Wietnamie, po części przez nałóg) i została jej tylko córka. Siedemnastoletnia Jules zaczyna już sprawiać problemy – chociaż który dzieciak w Southie nie sprawia? Papierosy, alkohol, „wdawanie się w nie wiadomo co z debilnymi przyjaciółmi to standard, ale od niedawna są jeszcze narkotyki, które dzieciaki wstrzykują sobie do żył, żeby choć na chwilę odlecieć z Southie”.

Dlatego gdy Jules nie wraca do domu na noc, Mary Pat zaczyna się niepokoić. A gdy dowiaduje się, że na niedalekiej stacji metra zginął czarny chłopak, jej lęk przybiera na sile. Z policją się jednak w tej dzielnicy nie rozmawia – nawet gdy ma ona twarz przyzwoitego gliniarza, a na takiego wygląda detektyw Bobby Coyne. Gdy Mary Pat prosi o pomoc członków mafijnej ekipy, pracującej dla Marty’ego Butlera, który w jej dzielnicy rozdaje karty, o sprawie wkrótce robi się cicho, a świadkowie nabierają wody w usta. Dla Mary Pat to jednoznaczny sygnał. Od teraz nie będzie już prosić o pomoc. Weźmie sprawy we własne ręce. A te przywykły zarówno do ciężkiej pracy, jak i rozdawania ciosów.

Tu rządzą czarno-białe zasady

I choć motyw zdeterminowanej matki, która nie cofnie się przed niczym, poszukując swojego dziecka, nie jest niczym nowym, to Dennis Lehane umieszcza swoją bohaterkę w wyjątkowym miejscu i czasie. To kolejny powód wyjątkowości jego książki. Mamy bowiem lata 70., gdy w Bostonie, na mocy prawa, zadecydowano o desegregacji szkół publicznych. Do tej pory białe dzieciaki chodziły do swoich szkół, a czarne – do swoich, podtrzymując czarno-biały podział obowiązujący w bostońskich dzielnicach. W 1972 roku jednak, aby przeciwdziałać rasizmowi, zarządzono, że uczniowie się wymieszają. Specjalne autobusy miały wozić ich na lekcje do innych dzielnic. Na krytykę, protesty i przemoc nie trzeba było długo czekać, bo w dzielnicach takich jak Southie niewiele trzeba, by wzniecić pożar.

Dennis Lehane, umieszczając fikcyjną akcję swej powieści w kontekście prawdziwych wydarzeń, nawiązuje do własnego wspomnienia – sam bowiem pochodzi z Bostonu. Jako dziewięciolatek zabłądził w Southie i wraz z ojcem znalazł się w samym środku protestu przeciwników zniesienia segregacji rasowej, w czasie „kiedy zbliżał się pierwszy dzień szkoły niepodobny do żadnego innego początku roku szkolnego w historii miasta. Był on odbierany – zależnie od tego, po której stronie konfliktu się stało – albo jak znacznie spóźnione spełnienie obietnicy, albo jako pointa dowcipu, który nikogo nie śmieszy”.

„Jest, jak jest”

Lehane portretuje swoich bohaterów z Southie – Mary Pat i jej sąsiadów – opisując ich dumę z pochodzenia oraz upór, z jakim będą bronić swojego stylu życia. To ludzie z jednej strony dbający o siebie wzajemnie, pomagający staruszkom nieść ciężkie zakupy i odśnieżający wspólnie podjazd, gdy spadnie dużo śniegu. Z drugiej – są nieulękli i twardzi, o „dłoniach, które zamieniają się w zagięte pręty zbrojeniowe, kiedy zaciskają się w pięści”, i determinacji, która nie pozwala przestać bić, „póki patolog nie przerwałby walki”. Umykają prostym szufladkom; nie potrafimy nazwać ich ani dobrymi, ani złymi. Są jacy są. Swą sytuację również kwitują podobnymi słowami, układającymi się w powtarzalny refren: „Jest, jak jest”, „Co robić”, „Takie życie”. „Zdania zapewniające pociechę dzięki wyeliminowaniu sprawczości mówiącego. Kwestie, które głoszą, że wszystko zależy od kogoś innego, ty jesteś niewinny”.

Dorośli o wąskich ustach i zaciśniętych pięściach nigdy nie mają lekko, a smaku przemocy kosztują już w dzieciństwie. Mary Pat była bita, odkąd pamięta – zarówno przez matkę, ojca, jak i rodzeństwo. „Za każdym razem, kiedy ktoś ją atakował, walczyła ze wszystkimi, przez całe życie, z każdym, kto ją uderzył, pociągnął za włosy, wykręcił ucho lub sutek, z każdym, kto kiedykolwiek na nią wrzasnął, warknął lub uderzył ją butem czy paskiem”. Mała dziewczynka walcząca o wszystko z każdym, gdy dorośnie, staje się kobietą, której lepiej nie nadepnąć na odcisk. Dobrze zapamiętała wszystkie lekcje, które boleśnie wbiło jej do głowy życie.

Nadzieja i nienawiść

„Ostatnia przysługa” nie jest książką, którą się przeczyta i zapomina. Owszem, na podstawowym poziomie to kryminalna opowieść o tajemniczej śmierci czarnego chłopaka w białej dzielnicy, o zaginięciu młodej dziewczyny i o porachunkach mafijnych. Głębiej to jednak rzecz o nienawiści, jaką czujemy do innego, o przemocy, w której szukamy odkupienia, o niesprawiedliwości i regułach, które bogaci tego świata tworzą dla biednych.

Jest to też w końcu intymna historia miłości rodzicielskiej, której nikt nas nie uczy. Nikt nie podpowie, jakich błędów się ustrzec i co zrobić, by nie zaszczepiać w dzieciach krzywd powielanych z pokolenia na pokolenie. A jednak można nie zadawać sobie pytań o to, jak kochać mądrzej. Wtedy wystarczy po prostu wzruszyć ramionami i puścić je mimo uszu. Bo w końcu jest jak jest, prawda?

Przeczytaj fragment książki „Ostatnia przysługa”

---

Chcesz kupić tę książkę w cenie, którą sam/-a wybierzesz? Ustaw dla niej alert LC.

Książka jest już w sprzedaży online. 

Artykuł sponsorowany, który powstał przy współpracy z wydawnictwem